2 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

Transcription

1

2 2 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

3 Adverteerders Vleissentraal IFC Kleynhansvelde Santas 2-3 Santarific Santa Gertrudis 6-7 Valley Venture Jocharl 17 Molatek 20 Sanvors 23 Breede Santas 25 Kochbo Santas 29 Louwrens Santas 30 Top Circle Santas 32 Cathrew & Drakensberg Santas 37 OVK 38 Evanton Santa Gertrudis 40 Indruk Santa Gertrudis 43 Red Rock 44 Tal-Tec 45 Hezekiah veld Santas 48 Highland Gate Boerdery 49 Pinnacle Santas 52 Santapine Santas 53 CJ Annandale 55 Santarust 56 Leocor Santas 58 Taurus Evolution 59 Sanbach Santa 63 BKB 64 Ultra Fin 66 Santa Select Sale 69 Voermol 70 Clinomics 72 Locklore Santa Gertrudis 73 Vivere Santa Gertrudis 74 Williams Santa Gertrudis Stud 77 Santa Ray Santa Gertrudis 78 Red Diamond Santa Gertrudis IBC Rensbou Santa Gertrudis OBC CONTENTS Raadslede/Council Presidentsverslag 5 Editorial/Redaksioneel 10 Livestock water 14 Vervoer van beeste in die winter 18 Uitgroei van bulle 21 Veld management 27 Genomic Selection 34 Hoe werk oorerwing? 39 Cattle gestation table 46 Waidingbestuur 50 National Championship Dis maar net n tjek/it s only a cheque 67 KLUBVERSLAE: Noord Santa Klub 68 Stellaland Klub 71 Vrystaat Sentraal Santa Klub 72 Santa Gertrudis lede/members 75 COMPILED AND PUBLISHED BY: SANTA GERTRUDIS SA Die menings wat in hierdie uitgawe uitgespreek word, is nie noodwendig die sienswyse van die Bestuur van Santa Gertrudis SA Beestelersgenootskap nie. Die Santa Gertrudis genootskap aanvaar geen verantwoordelikheid vir enige aansprake wat in advertensies gemaak word nie. The opinions expressed in this issue are not necessarily the views of the management of Santa Gertrudis SA Breeders Society. This Society accepts no responsibility for claims made in advertisements. PRODUKSIE VAN JOERNAAL: Firefly Publications (Pty) Ltd Tel: (051) Posbus 328 Brandfort 9400 E-pos: palberts@telkomsa.net Ontwerp deur: Caria Vermaak

4

5

6 raadslede COUNCIL Desmond Robertson PRESIDENT Willie de Jager VISIE-PRESIDENT Herman Kleynhans Howard Hobson Dr Hennie Nel Gert Brits Franco Koch Martin van Rooyen RASBESTUURDER Susan van Niekerk ADMINISTRATIEWE BESTUURDER

7 >>> 2017 van die from the PRESIDENT Willie de Jager 2017 was vir die Santa Genootskap n jaar van vele uitdagings, maar ook n jaar waarin die telers weer gewys het hulle kan saamwerk as dit moeilik gaan. Santa Gertrudis SA was baie bevoorreg om in Mei 2017 die 10 de Santa Gertrudis Wêreldkongres aan te bied. Ons het besoekers van Amerika, Australia, Brasilie, Paraguay, Botswana, Namibia, Zimbabwe en Zambia, gehad. Ons het dan ook die geleentheid gebruik om ons S.A. Kampioenskappe aan te bied. As gevolg van die Wêreldkongres was dit eers in 2017, maar ons beoog om weer in 2020 die volgende S.A. Kampioenskap aan te bied. My groot dank gaan aan ons lede wat meer as 300 Santas na die skou gebring het in moeilike omstandighede. Ek sê ook dankie aan die beoordelaars en die beamptes wat gehelp het met die skou. Sonder borge is dit baie moelik en ek wil graag al ons borge bedank. Baie dankie aan van ons lede wat ingespring het en gehelp het met die borge. Ek dink in die toekoms moet ons vroeër daarmee begin, meer lede betrek en die belangrikste meer blootstelling gee aan ons borge. n Spesiale woord van dank gaan aan Drienie Du Toit wat al die rosette en linte vir die skou gemaak en geborg het. Dit was pragtig en uniek. Drienie en Nico het hier n voorbeeld aan al ons telers gestel deur nie net deel te neem nie, maar ook betrokke te raak. Ons het meer telers soos hulle nodig. Ek wil ook dankie sê aan Santa Getrudis Australia wat vir ons n brons beeld geskenk het vir die veiling en ook aan die veiling deelgeneem het. Baie dankie ook aan die Amerikaanse Santa Gertrudis Telersgenootskap vir die twee pragtige genommerde For the Santa Gertruidis, 2017 was a year full of challenges, but also a year in which breeders yet again showed that even through the difficult times, they can stand and work together. Santa Gertrudis SA was privileged to stage the 10 th World Conference in May We had visitors from America, Australia, Brazil, Paraguay, Botswana, Namibia, Zimbabwe and Zambia. We also made use of this opportunity to hold our 2017 SA National Champion Show, but we are planning to hold the next SA Championships in I am grateful and would like to thank all our breeders for bringing under the very difficult circumstances, more than 300 Santas to the show. I also want to thank the judges and officials who assisted during the show. It would have been very difficult without the sponsors and thus convey my thanks and appreciation to all of them. I also wish to thank our members for assisting and helping the judges. I think we should in future start earlier and involve the breeders. The most important aspect is to give the sponsors more exposure. A special word of thank goes to Drienie du Toit who was responsible for the sponsoring rosettes and ribbons, they were beautiful and unique. Drienie and Nico set an example to all of us for not just competing, but to also be involved. We need more such breeders. Thank you to the Australian Santa Gertrudis who presented us with a bronze art work for the auction and for taking part in the sale. We also thank the American Santa Gertrudis Society for the two numbered copies of their limited edition of 50 which they donated for the auction. The Paraguay Santa Gertrudis SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 7

8

9

10 Santa afskrifte van n beperkte uitgawe van 50 wat hulle geskenk het vir die veiling. Die Santa Gertrudis telers van Paraguay het ook n baie mooi unieke geskenk oorhandig vir die S.A. Grootkampioenbul. Aan al ons Suid-Afrikaanse telers wat artikels gebring en bymekaar gemaak het vir ons veiling baie dankie. Dankie aan al die persone wat van die lotte op die veiling gekoop het. Daar was ook goeie diere op die veiling en hulle het baie goeie pryse behaal. Baie dankie aan Vleissentraal wat die veiling gratis vir ons gedoen het. Dankie Ian, Marinda en Wimpie vir jul bydrae. Dankie ook aan al die telers wat diere gevat het na die ander skoue. Dit is belangrik dat ons hoë kwaliteit diere op soveel moontlike ander plekke gesien word naamlik skoue, veldskoue, boeredae, slagoskompetisies en kommersiële veilings. Ons dank gaan aan Desmond Robertson en Howard Hobson vir die diere by Nampo en Herman Kleynhans vir die diere wat hy gevat het na die vleisbeesskool by Aldam. Dit was baie lekker om die Santas te sien wat die Blouskool Kroonstad by die Alfa skou by Parys uitgestal en geskou het. Die kinders het goed gedoen met die diere en hulle was goed voorberei. Ons kom deur moeilike jare in die landbou en die droogtes maak dit al hoe moeiliker. Ek dink dan ook aan die dele in ons land waar dit nog baie droog is en hoop dat dit ook daar binnekort goed sal reën en dat daar verligting sal kom. Die Santa veilings in 2017 het baie goed gegaan en feitlik al die diere is vir baie goeie pryse verkoop. Die eerste Santa veiling in 2018 is gehou en dit was n baie suksesvolle veiling waarop daar n S.A. rekordprys van R vir n dragtige vers en n S.A. rekordprys van R vir n oop vers betaal is. Ek hoop dit is die begin van n goeie jaar vir al ons veilings. Dit is ook baie positief dat die speenkalf sowel as slagpryse van ons beeste nog steeds goed is. Die grootste dank gaan egter aan ons kantoorpersoneel naamlik, Susan, Melissa, Gladys en Ivonne wat na die dood van Johan nooit gekla het nie en net aangegaan het met hul werk en altyd net hul beste gegee het. Om dinge nog moeiliker te maak het die Santa en Limousin rade besluit om ons huidige kantoor te verkoop en n nuwe kantoor te koop in Fichardtpark. Daar is op 19 Februarie 2018 geskuif na die nuwe kantoor. Ek is baie tevrede met die nuwe kantoor, want dit is prakties, netjies, goed geleë en maklik also handed over a beautiful and unique gift for the Grand Champion bull. Thank you to all our South African Breeders for bringing articles for the sale. Thank you for the people who bought from the sale. Good quality animals were entered for the auction and the bulls went high prices. Thank you to Vleissentraal who held the auction free of charge. Thank you, Ian, Marinda and Wimpie for your inputs. Thank you to all our breeders who took animals to other shows as well. It is important that high quality animals are seen at shows, field show, farmer`s days, slaughter ox competitions and commercial sales. We convey our thank to Desmond Robertson and Howard Hobson for the animals exhibited at Nampo and to Herman Kleynhans for taking animals to the beef cattle school at Aldam. It was good to see Santas which were shown by the Blou Skool, Kroonstad at the Alpha show at Parys. The children did well with the animals which were also well trained and prepared. We have been through difficult years in the agriculture sector and the droughts made it more difficult. I cannot stop thinking of the other part of our country which is still very dry. We can only hope that the rain will soon bring relief there as well. The 2017 Santa auctions went very well and almost all the animals received good prices. The first Santa auction in 2018 was once again very successful where a S.A. record price of R for a pregnant Santa heifer and a S.A. record price of R for an open Santa heifer. I trust that this is the beginning of a very successful year for our auctions. It is also very positive that our weaner calves as well as slaughter animals prices are still very good. We would like to extend our greatest appreciation and thank you s to our office staff, Susan, Melissa, Gladys and Ivonne who never ever complained after the demise of Johan. They kept on working, always giving their best. Things got a little more difficult when the Santa and Limousin councils decided to sell our present offices for a new one in Fichardt Park. On the 19 th February 2018 they moved to the new office. I am very satisfied with the new office setup, as it is practical, neat, well situated and easy to find. I kindly request our breeders to make a special attempt to pay a visit to the new office when in 10 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

11 bereikbaar. Ek vra ons telers om die kantoor te gaan besoek as hulle in Bloemfontein kom. Ons het die jaar afgeskop met n nuwe Rasbestuurder Martin van Rooyen wat ons gaan deel met die Limousins. Martin is n jong man met goeie kennis van die verantwoordelikhede van die pos aangesien hy alreeds die bestuurder van n vleisras was. Baie welkom aan Martin en mag hy en die ander personeel en lede goed saamwerk om ons ras nog verder uit te bou. Waar ek nou aan die einde van van my 4 jaar termyn as President van die Genootskap kom wil ek graag al die personeel en raadslede bedank vir die voorreg wat ek gehad het om saam met hulle te werk vir die Santa Gertrudis Beeste waarvoor ons almal so lief is. Dankie aan al ons lede vir die vertroue in my gestel en vir al die ondersteuning wat ek gekry het. Daar sal altyd hoogte en laagtepunte wees, maar die belangrikste is dat ons almal moet besef dat as ons tot voordeel van die Santa werk en die eie ek verwyder sal die Santa net bly groei. Ons het een van ons raadslede Frikkie Oosthuizen op n baie jong ouderdom verloor. Frikkie se entoesiasme, harde werk vir die Kroon Santa veiling en liefde vir die Santas word baie gemis. Alle sterkte in die moeilike tyd word aan sy familie toegewens. Ek weet die Santa is reg om aan alle vereistes te voldoen om in enige plek in Suid en Suider Afrika te gedy. Ons as telers moet net saamwerk dan kan hierdie droom bewaarheid word. My dank gaan aan My Hemelse Vader wat altyd n lig op ons pad en n lamp vir ons voet is en ons altyd lei, behoed en bewaar. Bloemfontein. We started our year with a new Breed Director, Martin van Rooyen, whom we are sharing with the Limosin Breed. Martin is a knowledgeable responsible young man. He was previously employed as a manager of another beef breed. A hearty welcome to Martin and may he and the rest of the staff and members work together to further our breed. As I have now reached the end of my 4-year term of office as President of the Society, I wish to thank the staff and council members for the privilege which I had to work for the Santa Gertrudis animals for which we are all so very fond of. I thank all our members for the confidence set in me and for all the support I received. We shall always experience highs and lows, but the most important fact is that all of us must realize that if we work for the interest of the Santa and put aside being self centered, the Santa shall keep on growing. We lost one of our breeders and councilors, Frikkie Oosthuizen at a very young age. Frikkie s enthusiasm, hard work for the Kroon Santa auction and love for the Santas are greatly missed. All the regards to the family in these difficult times. I know that the Santa is capable and right to flourish in any region in Southern and South Africa. We as breeders must work together, only then shall our dream come true. I thank Our Heavenly Father for the light on our path and the lamp at our feet, to lead and protect us. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 11

12 editorial REDAKSIONEEL >>> Martin van Rooyen I would like to start by saying thank you for the opportunity to be part of the Santa family. It is a privilege to be associated with such an amazing breed. I also want to thank every breeder that made me feel welcome. It is much appreciated. The task of compiling a journal for 2018 was assigned to me. It is a very challenging process. With the short time I had on hand to compile the journal, I again realized how precious time is. Time can never be bartered neither can it be bought. This made me wonder in what time gap we as a Santa Society are now. The answer was easy. The Santa is standing in the time of change. Although the Santa s are currently in a very good position, there are a few aspects that needs to be attended to, if we want to stay the first-choice breed. It made me think of the quote of George Bernard Shaw- Progress is impossible without change, and those who cannot change their minds, cannot change anything For a number of years, the farmers were having difficult times with the drought, but if you want to know what real gratitude and thankfulness is, you only have to look at a farmer when the first shower of rain falls down. I wish to thank all the breeders and sponsors for the adverts for the 2018 journal. We appreciate your support. Ek wil begin deur dankie te sê vir die geleentheid om deel te wees van die Santa familie. Dit is voorwaar n voorreg om met so n ongelooflike ras geassosieer te word. Ek wil ook elke teler bedank wat my sommer vinnag welkom laat voel het. Dit word baie waardeer. Die taak om n joernaal vir 2018 saamtestel, is aan my toegewys. Dit is n baie uitdagende proses. Met die kort tydjie wat ek gehad het om die joernaal te doen het ek weereens besef hoe kosbaar tyd is. Tyd is iets wat nie met geld gekoop kan word nie. Dit het my laat wonder in watter tyd staan die Santas nou. Die antwoord was maklik. Die Santas staan in tyd van verandering. Alhoewel die Santas in n baie goeie posisie is in die stadium van tyd, is daar tog aspekte wat ons na sal moet kyk om die eerste keuse ras tebly. Dit het my laat dink aan die aanhaling van George Bernard Shaw Progress is impossible without change, and those who cannot change their minds, cannot change anything. Boere het dit die laaste paar jaar nie maklik gehad met die droogte nie, maar as jy wil weet hoe dankbaarheid en opregte geluk lyk, kyk na n boer as die eerte goeie bui reën geval het. Baie dankie aan al die telers en borge vir die plaas van julle advertensies. Dit word opregwaardeer. The difference between impossible and the possible lies in a person s determination - Tommy Lasorda 12 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

13

14

15

16 LIVE STOCK >>> Julius Ruechel, GRASS-FED CATTLE An effective rotational grazing hinges on cattle having access to an adequate supply of clean water. Water is required to digest food and flush out toxins produced during digestion and is a significant component of weight gain: 70 percent or more of cattle s total body mass is water. If water intake is restricted, appetite decreases to maintain the balance between food intake and water processing so all digestive waste can be flushed from the system. Water also allows the immune system to function properly by flushing from the body stress and disease toxins and other by-products of a functioning healthy immune system. In other words, in cattle, weight gain and good health are tied to the amount and quality of water they consume. HOW MUCH WATER DO CATTLE NEED TO DRINK The quantity of water required by cattle changes dramatically throughout the season depending on growth rates, moisture in the food, lactation, summer heat, access to shade, and humidity. DAILY WATER CONSUMPTION BY LIVESTOCK CLASS Dry cows and heifers Lactating cows Bulls GROWING CATTLE 181kg 272kg 363kg AVE. LITERS PER DAY 22L 56L 41L 68L 26L 71L 13L 37L 19L 54L 22L 66L 16 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

17 WATER SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 17

18 Lessons from the head. Let me tell you about a water system I spent many sleepless nights trying to repair. One part of the family farm I was managing was a 242ha summer pasture some distance from the main farm. It was divided into a wagon-wheel grazing rotation around a single central water corral, which was supplied by one mile of underground pipe from an artesian well at the property boundary. The grazing cell had just been switched from a 120-cow and calf pair summer range, with part of the land set aside for grain production, to be used exclusively as a summer stocker grazing operation for more than 350 stockers. The stockers weight gains on this property were disappointing, however and were getting worse. The grass was remarkably lush, the soil showed no nutrient deficiencies, no fault could be found in the mineral program, and there was an abundance of unused grass so what was the problem? The water trough was always full and seemed to be working properly, but one day I happened to arrive for a pasture check when the whole herd was drinking at the water corral. There was quite a bit of pushing and shoving around the trough, which the cattle had drunk to the bottom. Although water was still flowing into it, the sides were bone dry, telling me that the cattle s thirst dramatically exceeded the water supply s flow rate. This realization was the proverbial light bulb moment during which all of the cattle s behaviour and weight gain issues become clear to me. The water was flowing into the trough at 13L per minute. The cattle had to wait at the trough all day to get a turn at the water, and even then, it was simply not enough to meet the demands of high weight gain. They simply could not drink enough water to eat more. The flow from the well had slowed. After I cleaned out the well and added a pump, the flow returned to its original volume of 23L per minute at the trough, which had been adequate for the previous, smaller herd. Still the problem persisted. The stockers continued to drain the trough faster than the well could refill it, so the cattle spend their whole day in the water coral, pushing and shoving to get their turn, instead of grazing in the pasture. The corral was turning into a muddy, manure-filled fly magnet and all of the valuable nutrients from the field were quickly accumulating around the water trough. Although pumping increased the well s flow, only a fraction of the well s capacity was actually reaching the trough. The underground lines had been sized for the smaller herd. The narrow pipe diameter created tremendous friction losses to the water pressure over the long distances that the water was flowing. Replacing the underground lines over that great distance to meet the peak water demand was not feasible, for it would have required digging up a public road separating the well from the rest of the property. The only other option I had was to create water storage at the corral. The problem was solved by installing a giant aboveground water tank that gravity-fed water to the trough at over 151L per minute. The well might take all day to fill the tank, but when the cattle came to the trough to drink, every last one of them got their fill in minutes. The change in the behaviour of the cattle was remarkable. Water ceased to be a limited resource. Their weight gains skyrocketed and the dominant animals no longer felt the need to control access to the water trough because water was no longer in limited supply. Soon the stockers began to drift into the corral one at a time to drink, after which they immediately turned around and left. They no longer felt the need to rush to the trough together to ensure that the first arrivals didn t deplete the water. The corral dried up, the flies disappeared, the manure stayed in the fields where it belonged, and health concerns such as pinkeye and foot rot all disappeared because the animals no longer spent the day surrounded by flies and with wet muddy feet. This process taught me the difference between a clean water supply and an adequate clean water supply capable of meeting the cattle s demands. 18 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

19 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 19

20 Wintertyd, is veilingstyd. Dit is die tyd van die jaar wat die meeste beeste op Bakkie-sleepwaens vervoer word. Aangesien ek eerstens n beesliefhebber en daarna n teler en dan n belegger is, het dit my genoop om navorsing te doen in hierdie verband. Vervoer van beeste IN DIE WINTER >>> Jaco de Bruin 20

21 Beeste kan oor die algemeen koue beter hanteer as mense. Temperature van -10⁰C is heeltemal draaglik vir melkkoeie. Studies toon dat n melkkoei hittestress begin kry vanaf 20⁰C. Ek persoonlik, kry effens koud op 20⁰C. Dit gee n mens dan die indruk dat n bees n baie geharde dier is, en dit is so! Daar moet egter inaggeneem word dat die -10⁰C wat hierbo vermeld word droë en windstil-temperatuur is. Beeste se primêre meganisme om liggaamstemperatuur te reguleer, is met sy haarkleed. Volgens Dr. Temple Grandin van Colorado State University, kan n bees met n lang haarkleed op -7⁰C dieselfde gerief verdra as n bees met n korthaarkleed teen 0⁰C. Die bees se insulasie met sy eie haarkleed speel dus n baie groot rol om liggaamstemperatuur te beheer. n Bees het ook die vermoë om sy hare regop te laat staan of te ontspan. Sodoende reguleer hy sy eie temperatuur. Ons as mens doen dit ook wanneer ons hoendervleis kry, dan staan die hare op ons lyf regop en genereer ons temperatuur. n Bees is egter ontwerp om te loop of stil te staan en vreet. Indien die wind waai, teen n stormagtige snelheid van 80km/uur en die buite temperatuur is -1⁰C, sal die aanvoelbare temperatuur -23⁰C wees! Windspoed (km/h) WerklikeTemperatuur (⁰C) Dit is hoe dit vir n bees voel agter op n sleepwa teen 80km/h. Volgens die table is die aanvoelbare temperatuur op -7⁰C teen n spoed van 80km/h, n dodelike -31⁰C! Dink maar gerus terug hoe koud was dit die vorige aantal jare tydens winter. Kan jy jou indink hoe koud moet dit vir die bees wees teen km/h? Om die saak te vererger, moet ons nou na temperature kyk waar wind gelyktydig ook betrokke is. n Bees se insulasie word heeltemal ontneem sodra sy haarkleed nat word. Dit kan gebeur in reën en ysreëntoestande. Dit kan ook gebeur as die pad nat is en die watersproei opspat. Dit kan ook gebeur as daar nat miskolle op die beeste sit, of as die vloer van die beeswa te vuil en nat begin word. Selfs as die voorste bees op die wa urineer, sproei dit die agterste beeste se haarkleed papnat. Tekens om na uit te kyk vir kouestress: As n bees begin bewe van die koue, kry hy bitter koud. n Bees wat koud kry sal gaan lê in n poging om meer temperatuur vas te vang. As n bees begin om die kooigoed (beddegoed) op die wa te eet. Kyk na die neus-vloeistof. Dit kan begin vries. Behandeling: Indien enige van die bogeneoemde simptome sigbaar is, is die belangrikste behandeling om tot stilstand te kom. Die bees moet die geleentheid kry om weer liggaamstemperatuur op te bou. Probeer om in die son te staan met die wa, beskut van die wind. Gee die bees weer voer om te eet. Dit genereer temperatuur veral n goeie gehalte ru-voer. Indien die bees herstel, ry verder baie stadiger. (Kyk weer eens na die tabel.) Voorsorgmaatreëls: Verskaf dik beddegoed vir die bees om op te staan. Dit kan in die vorm van hooi, skaafsels of sand wees. Verwyder alle nat beddegoed. Rig jou beeswa so in dat daar n plaat of n seil is wat die wind kan afkeer. Probeer ook voorkom dat sproei van die nat pad op die bees beland. Ry baie stadiger wanneer jy beeste vervoer. Bronnelys Cansas State University and Livestock Conservation Institute. Precautions and warning signs of cold stress and wind chill chart. Courtesy of Canadian Agri-Food Research Council Recommended Code of Practice for the Care and Handling of Farm Animals-Transportation. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 21

22 22 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

23 RIGLYNE om te volg tydens die UITGROEI VAN BULLE vanaf speen tot die aanwending in die dekseisoen >>> Dr Vlok Ferreira Nasionale Tegniese Bestuurder Herkouers, RCL Foods Behoorlike bestuur en voeding van bulle is essensieel om te verseker dat die koeikalf produsent maksimum reproduksie en genetiese effektiwiteit van sy kudde kan verseker. Verskeie faktore beïnvloed vrugbaarheid. Eerstens moet n bul goed ontwikkel wees en reeds puberteit bereik het. Tweedens, fisieke eienskappe soos skrotum-omvang, dekbehendigheid en semenkwaliteit speel n belangrike rol in n bul se vrugbaarheid. Derdens, beïnvloed libido en sosiale dominansie, waar meer as een bul by n groep koeie gebruik word, ook die bul se vermoë om koeie te dek. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 23

24 NA-SPEENSE GROEI: 7- TOT 12-MAANDE OUDERDOM Wanneer bulkalwers op ± 200-dae ouderdom gespeen word, moet hul tussen 26% - 34% van hul volwasse gewig reeds bereik het (Tabel 1). Onder normale somer-weidings toestande behoort die kalf die gewig te bereik met die koei se melk, die weidings inname en n fosfaatlek-aanvulling. Gebruik Molatek Foslek (V 16059; N-FF 1407) of Fosblock (V 22502; N-FF 2471) met n inname van ± 180g/bees/dag. Gespeende bulkalwers moet ontwurm en teen lewerslak behandel word indien dit in die area voorkom. Bulle moet ook jaarliks getoets word vir Brucellose, BVD, IBR en Trichomoniase. Behandel ook wanneer nodig teen uitwendige parasiete. Vanaf speen tot 12- maande ouderdom behoort bulle teen sodanige tempo te groei, dat hul 52% - 62% van hul volwasse massa bereik het sodat hulle op 24-maande ouderdom reeds 85% - 94% van hul volwasse gewig weeg. Die groeitempo sal varieer afhangende van die ras en volwasse massa van bulle. VOLWASSE BUL GEWIGTE, MATIGE KONDISIE SPEEN OP 200 DAE TEIKENGEWIGTE (kg) 12-MNDE OUDERDOM Naspeense groeiaanbeveling vanaf ± 230 kg tot en met volwassenheid is soos volg: Droë materiaal-inname 2.7% van liggaamsmassa op 230 kg en 2.5% op volwasse ouderdom. Proteïen 13.5% tot 15% op DM-basis Energie maksimum 10.2 MJ Metaboliseerbare energie (68% Totale verteerbare voedingstowwe) op DM-basis Kalsium- tot fosfor-verhouding: 1:1.5 tot 1:2; Kalsium - 0.8% en Fosfaat 0.4% Voldoende spoorminerale, asook vitamiene A, D en E moet aangevul word. TABEL 1: TEIKENGEWIGTE EN DAAGLIKSE MASSATOENAME VAN JONG BULLE 24-MNDE OUDERDOM MINIMUM DAAGLIKSE MASSATOENAME (kg) SPEEN TOT 12-MNDE OUDERDOM* 12- TOT 24- MNDE OUDERDOM * Indien bulle teen n stadiger GDT tot op 12-maande ouderdom gegroei het, sal die 12- tot 24- maande GDTs hoër moet wees. n Potensiële bul vir verkope moet vanaf speen tot en met verkope op 2-jarige ouderdom gemiddeld 800 g tot 1 kg/dag groei. Om dit te kan behaal, moet n aanvulling verskaf word wat oor natuurlike proteïen beskik, maar met nie n te hoë energieinhoud nie. Dit is omdat ons goeie spiergroei wil verseker sonder dat die diere oorvet word. Verskaf n kragvoer- mengsel vanaf speen aan bulkalwers teen 1.5% van liggaamsmassa op winterveldweiding en teen 0.75% van liggaamsmassa op die groen somerweiding. Indien die styselinname vanaf die graankomponent meer as % van liggaamsmassa is, word weidings inname en vertering onderdruk. Die kragvoer-mengsel of produksielek moet minstens n 14 15% proteïen en n energiewaarde van 10.8 MJ/kg op n droë materiaal-basis bevat. Indien n volledige rantsoen gebruik word, moet minstens 15 20% 24 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

25 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 25

26 grofgemaalde hooi by die rantsoen ingesluit word. Wanneer n kafeteriastelsel gebruik word, moet die bulle minstens 0.5% van hul liggaamsmassa as ruvoer ontvang (Tabel 2). TABEL 2: VOLLEDIGE EN KAFETERIA AFRONDINGSDIËTE VIR VEILINGS* MENGINSTRUKSIE VOLVOER MENGSEL 1 VOLVOER MENGSEL 2 KAFETERIA MENGSEL 1 BEESVET 33+ kg MIELIEMEEL / HOMINY CHOP kg MOLATEK BYPASS kg MIELIEKUILVOER kg **** 350 **** RUVOER kg Ad Lib TOTAAL kg * Vir meer inligting omtrent voerinstruksie, voerwenke vir die aanpassings- en afrondingsfase kontak u naaste Molatek verteenwoordiger. * Innames moet gekontroleer en aangepas word na gelang van die vereiste kondisie en groeitempo benodig. Voeding het n belangrike invloed op skrotum-omtrekontwikkeling en kan afhangende van die rasstandaarde varieer met tussen 30 cm op 15-maande en 34 cm op 24-maande ouderdom. Die skrotum-omvang is positief gekorreleer met semenkwaliteit wat vrugbaarheid verhoog, soos die persentasie normale sperme en mortaliteit, semenvolume en -konsentrasie. Bulle met n groter skrotumomvang binne die rasstandaarde se verse bereik ook reeds op n jonger ouderdom puberteit. Die skrotum-omvang is ook positief gekorreleer met vrugbaarheid in die nageslag. TABEL 3: MINIMUM GDT EN MASSATOENAME VAN BULLE OP N FASE D-TOETS RAS MINIMUM TOENAME (kg) MINIMUM GDT (g) Afrikaner, Brahman, Dexter, Nguni, Sanganer, Tuli Bonsmara, Drakensberger, Galloway, Limousin, Noord Devon, Rooi Poenskop, Shorthorn, Sussex Beefmaster, Brangus, Hereford, Huguenot, Pinzgauer, SA Angus, Santa Gertrudis, Simbra Braunvieh, Charolais, Gelbvieh, Simmentaler, South Devon FASE D: GROEITOETSE VAN JONG BULLE Kalwers op n fase D-toets moet aan die begin van die toets nie ouer as 365 dae wees nie en die groep moet nie meer as 120 dae verskil in ouderdom nie. Fase D-toetse is n minimum van 84 dae en n maksimum van 270 dae na die aanpassingsperiode. Elke ras het ook n minimum GDT en massatoename wat oor hierdie periode behaal moet word soos in Tabel 3 aangedui. 26 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

27

28 GROEIFASE VANAF 12- TOT 24-MAANDE OUDERDOM Indien jong bulle reeds voor 15- tot 18-maande ouderdom vir die eerste keer vir n dekseisoen gebruik word, sal hul stadiger groei as gevolg van die verhoogde aktiwiteit en n goeie 2-jaar ouderdom gewig is dan 75% van volwasse liggaamsmassa. Vanuit n genetiese en ekonomiese verbeteringsoogpunt van die kudde is dit n goeie beginsel, omdat die generasie- interval dan aansienlik verkort word. Bulle onder twee jaar moet ook net koeie per bul gedurende die dekperiode ontvang, waar ouer bulle koeie met gemak in n 75-dae dekseisoen kan dek. Jong bulle van 15- tot 18-maande ouderdom moet n kondisietelling van (skaal 1 tot 9) hê wanneer die dekseisoen begin. Die bulle moet reeds minstens 60 dae voor die aanvang van die dekseisoen in die korrekte kondisie wees, aangesien dit is hoe lank dit sperme neem om volwassenheid te bereik. Na afloop van die dekseisoen moet hierdie jong bulle steeds teen kg/dag in massa toeneem. Voordat aangekoopte jong bulle by die koeie geplaas word, moet seker gemaak word dat hul rumens by veldweiding aangepas is, veral as hul n volvoer-rantsoen ontvang het. Verskaf n produksielek teen 2.5 kg/bul/dag. DIE DEKSEISOEN Verskaf aan bulle dieselfde somer-fosfaatlek op groen somerveld weiding as wat die koeie ontvang. Fosfaatinname gedurende die somer is minimum 6 g P/bul/dag tot 15 g P/bul/dag afhangende van weidings kwaliteit en bulle se liggaamsmassa. NA AFLOOP VAN DIE DEKSEISOEN Volwasse bulle verloor tussen 50 en 100 kg gewig gedurende die dekseisoen en moet n produksielek na onttrekking van die koeie ontvang. Verskaf op goeie kwaliteit somerveld kg produksielek en verhoog die produksielek na kg/bul/dag op droë winterweiding. Voorbeelde van produksielekmengsels op veldweiding word in Tabel 4 aangedui. Die hoeveelheid word gevarieer afhangende van die bulle se vereiste groeitempo en kondisie. TABEL 4: PRODUKSIELEKKE MENG INSTRUKSIES PRODUKSIE- LEK 1* PRODUKSIE- LEK 2* PRODUKSIE- LEK 3** PRODUKSIE- LEK 4** PRODUKSIE- LEK 5** MEESTER 20 kg **** **** **** PROTEΪENLEK 40 kg **** **** 100 **** **** WENLEK 50 kg **** **** **** 150 **** LICK MIX *87 kg **** **** **** **** 240 MELASSEMEEL/GRAAN/CHOP kg **** SOUT kg **** **** 200 P12 kg **** **** **** **** 50 TOTAAL kg AANBEVOLE INNAME/BEES/DAG kg/dag *Somer- of winter-produksielek **Winter-produksielek Die verskaffing van n produksielek aan n gekoopte bul is ook van baie groot waarde. Die produksielek help nie net die diere om hul kondisie te handhaaf nie, maar verseker ook dat die bul meer geleidelik by sy nuwe omgewing aanpas. 28 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

29 VELD MANAGEMENT missing link hampering optimal beef production >>> 1 Dr Mias van der Westhuizen, 1 Mr Sechaba Majola, 1 Mr Diederich de Klerk, 1 Mr Daniel Mohlapo & 2 Prof Hennie Snyman 1 Free State Department of Agriculture and Rural Development, Glen 2 Department of Animal Wildlife and Grassland Science, University of the Free State, Bloemfontein 1. INTRODUCTION South Africa beef producers are confronted by many socio-economic and management challenges that have a negative effect on beef production. Furthermore the production information of the different sectors in South Africa is well documented by Prof Michiel Scholtz of the ARC and his colleagues from the University of the Free State. Although, with many research and articles (popular and scientific) that try to address the issue, the average calving rate for the commercial farmers is estimate at 62%, the emerging sector at 48% and the communal sector at 35%. Livestock scientists concentrate on issues such as breeding, selection, supplementary feeding and livestock management to address this problem while rangeland management is not always mentioned or take note of. South Africa is still a net importer of beef due to the low levels of production. According to livestock scientist we will be able to move to self-sufficiency if the average calving rate increases with 10%. In this paper we are going to look at the effect of sustainable veld management on calving rate. Sustainable agriculture practices, especially rangeland management as well as livestock management, which are not of immediate financial benefit to the farmers are difficult to market under conditions where long-term advantages are uncertain. If one look at the different beef production sectors in South Africa, grazing management could be summarized as follows. Communal grazing Communal farming is usually found near urban areas where farmers do not own the land individually and the land belongs to the different municipalities. Due to lack of land ownership the execution and maintenance of farm planning (fences, windmills and water supply) is not up to standard. It is therefore difficult to fence off camps to apply a rotational grazing system. Continuous grazing is therefore commonly applied in a communal grazing system. The application of veld management principles meets little success and in terms of conventional grazing capacity, veld is overstocked. However a management system that uses strategic herding could be seen as a solution. Insufficient stock water supply usually leads to overgrazed areas near water points, closer to homesteads and under grazed areas further away. Condition of animals is usually very poor during winter and spring due to forage shortages. Pre-weaning mortalities are usually high (31%) with low reproduction rates (calving 35%). Most of these areas are severely degraded, resulting in decreased animal production which contributes to poverty. Some sustainable communal areas still exist and these can be used as reference for future interventions. Emerging sector grazing Degradation of natural resources severely threatens the livelihoods of South African societies and their economy. This phenomenon prevails mostly on small holdings of emerging farmers, where resources in terms of available land and farm infrastructure are a major challenge. Natural resource degradation is usually unavoidable in SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 29

30 these situations. Grazing management vary from continuous grazing to two, three and four camp systems. The fact that, many developing small holding farmers comes from communal livestock farming background whereby veld management and beef production practises are seldom practiced, poor livestock performance (calving 48%) and natural resource degradation are most evident. The application of a management system that complies with the potential of rangeland is one of the most important factors for sustainable livestock production and will reduce the effect of poverty on small holding farmers. There is little doubt that a strategy to promote sustainable agricultural principles among emerging small holding farmers in southern Africa will have to ensure an increase in productivity and profitability of the farming system. There is proof that if conservation practices are actually built into a utilization system, their long-term economic advantages usually exceed those of systems without the application of conservation principles. The acceptance of conservation practices by grazers is often accompanied by the following condition, namely, that the net revenue under conservation management must exceed his immediate welfare requirements. Unfortunately most of the net revenue of emerging farmers on small holdings varies from a very low profit to financial losses. This group of farmers is also the focus point for Departmental projects and initiatives such as CASP, Livestock improvement schemes and Landcare projects focus to increase the productivity, profitability and sustainability of these farmers. The focus point for these projects should be to recommend environmental friendly grazing and livestock management practices that will increase grazing capacity, livestock production and empower the farmers to become sustainable in producing good quality animals, thereby positively competing in the red meat industry over the long-term. Commercial grazing The grazing area is subdivided into more camps than there are groups of animals. At any given time the animals only stay on part of the farming unit and this part is determined by the number of camps per herd. The other camps get a chance to rest for shorter or longer periods. Depending on the specific rotational grazing system and the stocking rate applied, rotational grazing can have many advantages: Efficient rest periods can be provided for different reasons, Selective grazing can be limited and results in more efficient utilization, Better botanical composition and veld condition than in the case of continuous grazing, Less bare patches and less soil erosion, Less trampling around watering-points and pathways, Provision for droughts can be made through reserve camps, The farming system is more flexible and stable, Is easier to give preferential treatment to certain camps or stock herds and Production per hectare is usually higher than that with continuous grazing. Depending on the number of camps per herd and the rate of rotation, rotational grazing can be divided into slow (conventional) and fast (multicamp) systems. It is not possible to have a precise borderline, but normally a system where six or more camps per herd are available, is seen as a multicamp system. If the grazing periods are on average shorter than one month, such a system can be described as a fast rotational grazing system. Conventional and multicamp systems must not be seen as contrasting approaches, but multicamp systems must be seen as a development of, or an intensification of conventional systems. Commercial farms is however not excluded from veld degradation and unsustainable practises such as overgrazing, uneconomic small farm units, poor grazing management, insufficient execution of farm planning and injudicious application of licks contributing to degradation. It is estimated that less than 30 % of commercial farmers apply sustainable veld management practises which contribute to the average calving rate of 62%. It is however estimated that the calving rate of animal recording schemes is about 85%. 30 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

31

32 32 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

33 2. GLEN BEEF RESEARCH RESULTS The calving rate of a Bonsmara herd increased drastically after the implementation of a multi camp grazing system. The calving rate increases from 32% with no veld management inputs to 82% four years after implementing a multicamp grazing system (Table 1). With no veld management inputs the calving rate of 195 Bonsmara females was 32% and compared with the findings of Prof Scholtz for the communal sector. Pre weaning mortalities was also high (15%) and compared with the average mortalities between the communal and emerging sector. Animals were then divided into 5 herds and a multi camp grazing system was implemented. Vegetation is classified as a sweet grasveld vegetation type and animals did not receive any production or protein licks. The stocking rate of 6 ha/lsu was adhered for four of the herds, while a variable stocking rate as determined by seasonal veld analyzed was followed for the fifth herd. Veld analyses included veld condition assessments as well as the effect of rainfall variation on grazing capacity. According to this data the calving rate of producers, especially in the emerging and communal sector can increased drastically with the implementation of efficient grazing management. The increasing in calving rate of the variable stocking rate group was most striking in comparison with the other herds. After four years the calving rate of this group increased to 92%. What makes this calving rate of 92 % more outstanding was the fact that it was reached within an early mating treatment (14-16 months), while animals were only supplemented with stock salt. The calving rate of this herd for the third and fourth year is compared with the other herds in Tabel 2. Due to variable seasonal rainfall conditions the grazing capacity of veld varied accordingly to these conditions. Especially during the starting period of the mating season (December to January) when mid season droughts can hamper consumption rate. 3. Economic implications The economic implications for the Glen beef trail are calculated in Table 3. The difference in weaner calf income per cow increased ± four times within only one year after implementation of veld management. Drastic changes in calving rate (27%), weaning weight (35 kg) as well as pre weaning mortalities (14%) were experienced after the first year of efficient veld management practises were implemented. This data implicated that the profitability of especially the communal and emerging sectors can increase drastically whereby these sectors can therefore start contributing successfully in the red meat industry. Due to the time frame of rangeland management on livestock production as well as the adaptability of herds, the weaner calf income for year 3 and 4 is combined for both the fixed and variable stocking rate treatments. For these calculations an average weaner calf price of R 36/kg was used with the variable stocking rate outscore the fixed stocking rate with more than R1 000 per cow. The practical implementation of the variable stocking rate should however be further investigated. Due to increasing climate variability and the threads of global warming as well as the Table 1 Mean (± standard deviation) calving rate of cows after implementing a multi camp grazing system (%) Years after implementation No veld management inputs effect on the environment in terms of rangeland condition, variable stocking rate according to veld potential will ply a major role in sustainable beef production in the future. 4. CONCLUSIONS Calving % ± SD 32 a ± 10 Year 1 59 b ± 19 Year 2 60 b ± 12 Year 3 62 b ± 15 Year 4 82 c ± 7 a, b, c Values with different superscript different significantly Findings of the Glen Bonsmara beef trail proof that with scientific based veld management practices drastic improvement of beef production will be achieved. Because data was collected over a four year period with the same group of animals, with the same genetic potential, it is clear that management was playing a dominant role in the results. Especially for the communal and emerging sectors efficient veld management can contribute enormously to poverty alleviation. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 33

34 34 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

35 This will also reduce natural resource degradation and ensure sustained profits over the long time. Even in the commercial sector it often happens that farmers obtain very good livestock production Years after implementation of veld management Fixed stocking rate Variable stocking rate Year Year Table 2. Comparison of calving rate between fixed and variable stocking rate (%) and sometimes even seeing as top beef cattle farmers. These farmers are usually pleased with their veld management system and can also motivate higher stocking rates. However, when their veld is evaluated, it is clear that the veld ecosystem is under severe pressure, as indicated by the appearance of pioneer plants, such as Aristida species, or with less-palatable grasses, such as tough lovegrass (Eragrostis plana), turpentine grass (Cymbopogon pospischilii) and wire grass (Elionurus muticus), totally dominating the palatable grasses, such as red grass (Themeda triandra), finger grass (Digitaria eriantha) and bottle brush grass (Anthephora pubescens). In this scenario, the farmer s lick intakes are also dramatically higher than what is good for the environment, while animal performance is entirely dependent on his lick program, and the factory of the farm (his/ her veld) is being destroyed. Unfortunately these medium term profitable practises are also used as examples for successful farming practises. It is therefore very important to distinguish between sustainable management practises and medium term more profitable but unsustainable practises. The long-term economic viability of extensive animal production systems, mainly rely on the veld, and sustainable animal production will only be possible when the veld and soil conditions are in a productive and stable state. Livestock producers should focus on sustainable veld management including stocking rate rather than applying too many licks and nutritional supplements to the veld, as these have a negative influence on veld condition, grazing capacity and sustainability. The selection of veld adapted livestock which are able to satisfy the bulk of their nutritional requirements from the veld, will minimize the need for supplementary feed and will limit long-term degradation. Sustainable livestock production is however only possible with scientific sound veld and livestock management over the long-term that ensures that veld condition increased or is in an ecological optimum. As such, a management system that neither increase production cost nor negatively affect production as well as the environment should be developed to optimize animal productivity and hence, livestock profitability. Table 3 Comparison of weaner calf income per cow Veld management inputs No veld management First year after implementation of veld management Veld management: Fixed stocking rate (Year 3 & 4) Veld management: Variable stocking rate (year 3 & 4) Stocking rate Not recorded* 6 ha/lsu 6 ha/lsu ha/lsu Calving % Weaning weight 175 kg 210 kg 210 kg 216 kg Weaner calf income Pre weaning mortalities Income per cow mated R R R R % 4% 1 % 0 % R R R R * Although not recorded it is estimated that it did not exceeded 6ha/LSU SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 35

36 GENOMIC SELECTION: A new tool for genetic improvement of SA livestock 36 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

37 Over the past two decades major discoveries and technological developments in the field of molecular genetics have opened up new opportunities for genetic improvement in farm animals that were previously beyond the reach of animal breeders. The bovine genome has been mapped and sequenced and several DNA-marker types have been discovered. The discovery of single nucleotide polymorphism (SNP) markers and the concurrent development of appropriate high through-put technology have given rise to commercial SNP chips available for generating useful genomic information. SNP markers and genomic selection The DNA markers used for generating genomic information for genomic selection are single nucleotide polymorphisms (SNPs) commonly referred to as SNIPS. Each of these markers has two alleles and they occur very frequently across the genome. The Bos Taurus genome has an estimated total of nearly 4 million SNPs. It is estimated that a trait of economic importance (i.e. weaning weight, carcass weight, feed conversion ratio, etc.) is governed by between 100 and 300 genes. Each of these genes represents only a small aspect of the phenotype that is expressed. In the past, individual genes and markers associated with genes were identified and only a very small portion of the phenotypic variation could therefore be explained. By using a very dense SNP panel for genotyping animals, it is assumed that each individual SNP will be associated with at least one gene contributing to the trait of interest. When all the SNP effects are added, they should explain the total phenotypic variance that is expressed. If a number of animals of a specific breed have been genotyped, and their phenotypic records are available, it is possible to draw a correlation between a SNP combination and the level of performance associated with it. This correlation is commonly referred to as the prediction equation or SNP key. Genomic selection is therefore based upon the basic principle of using the information of many DNA markers, coupled with accurate and complete phenotypic records. In practical breeding, the genotypic information (direct genomic value) will be included in the estimated breeding value (EBV) of an animal. In this way, genomic data will be included as an additional source of information, together with pedigree and performance records used in routine quantitative analyses. This process is referred to as blending and will result in providing a genomic estimated breeding value (GEBV) for each individual. Prerequisites for implementation The implementation of genomic selection is not a simple process and each phase requires careful planning to ensure that the end result will be accurate, useful and cost effective. The first step is the selection of the bulls to form the reference or training population. These bulls should represent the specific breed and include bulls with low, medium and high breeding values with accuracies above 60%. It is important for the traits recorded on these bulls to be the traits that breeders would like to include in selection programmes and that form part of the breeding objectives for the breed. A biological sample of these animals should be available and this could be a hair, blood, semen or tissue sample for extracting DNA. Once the DNA is available, the samples will be analysed using an appropriate high- density commercial chip. In this step the SNP effects based on high-density chips and their correlation with the animals known performance (EBV values) are established, in order to calculate the prediction equation. There is no doubt that genomic selection has significant advantages for improving farm animal SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 37

38 genetics. Dairy cattle have thus far led the way and have experienced some of the advantages of having an added source of information. GEBVs can be obtained in a relatively short period after birth compared to a six to seven-year period of progeny testing before a progeny-based EBV becomes available. GEBVs have distinct advantages for dairy cattle with regard to reducing costs on progeny testing and decreasing the generation interval. Genomic technology has been well received by dairy cattle breeders in the US and Canada and indications are that genomic evaluations will replace traditional evaluations in these countries. The use of genomic selection in selection programmes holds the most potential for sex-limited traits, traits that are expressed late in life and traits with low heritability. In South Africa we are fortunate to have a long history of animal recording for a large number of cattle breeds. This data have routinely been used for EBV calculations and are widely used by South African stud breeders. The current challenge is to ensure the banking of biological samples of animals with the desired traits and phenotypes, in order to obtain both molecular and phenotypic records from individuals. The use of genomic selection (GS) globally in both the dairy and beef industries has become inevitable and smaller countries with fewer resources, like South Africa, will have to collaborate and carefully plan genetic programmes to remain part of the international arena. Prof. Esté van Marle-Köster and Dr Carina Visser both hail from the Department of Animal and Wildlife Sciences at the University of Pretoria. For more information contact Beulah Pretorius from Red Meat Research and Development South Africa (RMRD SA) at Beulah.pretorius@gmail com. 38 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

39

40 graan handel vesel & lewende hawe kliëntefinansiering versekering meganisasie & motors eiendomme lojaliteitskema omvattende dienste vir die toegewyde boer Foto: Howard Hobson saam produseer ons kos vir die nasie OVK Lewendehawe se tegniese en bemarkingsbeamptes is uitstekend geplaas om landwyd 'n omvattende diens te verskaf en is bekend vir hul professionele aanbieding van veilings vir stoetvee, landboumasjinerie en staakboerdery veilings, asook produksie-, slagvee-, wild- en internetveilings. Abattoirs en voerkrale word ook deurlopend van vee voorsien. Volledige deskundige advies word ook gebied. Vir verdere inligting rakende ons omvattende dienste, kontak CMW Vesel en Lewende Hawe: Noord Suid SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

41 Hoe werk OORERWING? >>> Dr Michael Bradfield Hoe werk dit dat twee diere met horings soms n poenskop-kalf oplewer? Of dat n natuurlike springbok verskillende kleurvariante produseer? En hoekom word n uitskotdier soms uit n puik manlike en vroulike dier gebore? Veral in die wildbedryf probeer boere spesifieke gene (meestal resessiewe gene) selekteer om sekere kenmerke, soos groot horings, te verkry. Daar is groot geld op die spel om hierdie gene te identifiseer en te ontgin. Veeboere selekteer ook vir meer melk, vrugbaarheid, meer en fyner wol, beter karkasse en doeltreffendheid. Met geenmerkertegnologie kan ons begin om redelik akkuraat die presiese geen, DNS-fragment of die benaderde ligging van die gene vir sekere karaktertrekke vas te stel. Dit het sowat ses jaar en 300 wetenskaplikes uit 25 lande gekos om die eerste genoom vir n vroulike bees ( n Hereford) in 2009 te karteer (hulle moes die genetiese samestelling van die proteïenkombinasies waaruit genetiese materiaal bestaan, identifiseer). Dié koei het sowat gene bevat. Sowat daarvan kom by alle soogdiere voor. Beeste het 80% van hul gene gemeen met mense. OORERWING n Dier het twee kopieë van elke geen. Wanneer die dier sy/haar eie geslagselle vervaardig, sal die sperm- of eiersel net een van daardie gene hê wat ewekansig geselekteer is. Dit moet verdeel, anders sal die gene met elke nuwe geslag verdubbel. n Nuwe embrio het n volledige stel gene wat uit een geen van elke ouer bestaan. Dit is letterlik soos n muntstuk wat opgeskiet word en dit is ook waarom sibbe binne dieselfde paring verskil. Om oorerwing en diereteelt te verstaan, moet jy die twee hoofdissiplines verstaan. Dit is enkelgeen-oorerwing (Mendeliaanse oorerwing) en multigeen-oorerwing (kwantitatiewe oorerwing). ENKELGEEN- OORERWING Party kenmerke word net deur n enkele geen beheer. Ander gene en eksterne faktore, soos die omgewing, het baie min of geen invloed daarop nie. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 41

42 42 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

43 WOORDEBOEK Alleel: Twee of meer vorme van n geen. n Poenskopen n gehoringde dier het byvoorbeeld twee vorme van die betrokke geen. Elke vorm van die geen word n alleel genoem. Die woorde alleel en geen word in die bedryf as wisselvorme gebruik word, al is dit nie korrek nie. Dominansie: Die dominante alleel oorskadu die uitwerking van die ander (resessiewe) alleel. Eienskap: n Geneties bepaalde kenmerk, soos oog- of velkleur, kalftempo of speenpersentasie, uiergehalte, melkproduksie, vaggewig, veseldeursnee en aanpasbaarheid. Fenotipe: Beskryf hoe n dier lyk of presteer. Geen: Die genetiese inligting wat in die DNS voorkom wat die oorgeërfde kenmerke van n eienskap bepaal. Ouers dra dit aan hul nageslag oor. Elke lid van die nageslag sal ewekansig sowat 50% van die gene van elke ouer af ontvang. Ek moes onlangs n nieroorplanting ondergaan en was baie gelukkig dat albei my ouers toevallig die resessiewe O-vorm van die bloedgroepalleel gedra het. Danksy die resessiewe alleel is al ons kinders in die O-bloedgroep en my broer en twee susters was almal potensiële skenkers. Die aktrise Angelina Jolie het onlangs n dubbele mastektomie ondergaan omdat wetenskaplikes bewys het daar is n groot kans (87,5%) dat sy borskanker kan kry weens n rare mutasie-segregasie in haar familie. Sy oorweeg dit nou ook om albei haar eierstokke te laat verwyder omdat daar n 50%-kans is dat sy ovariële kanker kan ontwikkel. Dit is moeilike besluite, maar as jy genetika en oorerflikheid verstaan, raak dit makliker. Ek glo ook as veeboere doeltreffend wil wees, moet hulle minstens n basiese begrip van genetika hê. Hulle moet verstaan wat die beginsels beteken: Oorerflikheid, genetiese korrelasies, genotipe by omgewingsinteraksies en die wetenskaplik korrekte Geenmerker: n Bespeurbare geen of DNS-fragment wat gebruik word om n geen te identifiseer. Genotipe: Die genetiese faktore wat die waarneembare eienskappe beïnvloed. Heterosigoot: Dra een van elke vorm van n alleel, byvoorbeeld een alleel wat poenskoppe bepaal en een wat horings bepaal by beeste. Dit is dus n draer van die poenskop- én die horing-alleel. Homosigoot: Dra twee identiese vorme van n alleel, byvoorbeeld albei die allele wat poenskop of horings by beeste bepaal. Kodominansie: n Vorm van intermediêre oorerwing waarin een alleel vir n sekere eienskap nie heeltemal dominant oor die ander alleel is nie. Dit lei tot n derde fenotipe waarin die fisieke eienskap wat uitgedruk word, n kombinasie van die dominante en resessiewe fenotipes is. Mutasie: n Verandering in die geen of genetiese materiaal. Hierdie verandering vind gewoonlik op só n manier plaas dat die boodskap wat die gene bevat, verander word. Mutasies is dikwels nadelig en word maklik vasgelê wanneer bevolkings inteel. Verdunningsgeen: Enige van n aantal gene wat saam optree om n ligter of ander velkleur by lewende wesens te skep. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 43

44 omskrywing van genetiese verbetering. Enkelgeen-oorerwingspatrone is byvoorbeeld dominansie, resessief, kodominansie, onvolledige dominansie of X-gekoppel (soos waar die geen spesifiek aan die manlike of vroulike chromosoom gekoppel is). Die terme word ál meer gebruik (sien die woordeboekkassie hiernaas vir omskrywings). By vee kan dit relatief maklik wees om die enkelgeenoorerwingspatrone te bepaal. Dit is soos die velkleur by Angusse of poenskoppe by Europese en Britse rasse. Dit is moeiliker om die segregasiepatroon van enkele gene met meer as een alleel te ontsyfer, of om gene te bepaal wat nie die eenvoudige dominante/resessiewe patroon volg nie. Wetenskaplikes is besig om genetiese merkers te ontdek wat die akkuraatheid van seleksie in sulke gevalle baie verbeter (soos die poenskopgeen by Brahmanbeeste). MULTIGEEN- OORERWING Kwantitatiewe genetika beskryf die oorerwingspatroon as daar baie gene betrokke is om die fenotipiese eienskap van n dier te bepaal. Die omgewing kan dit ook beïnvloed. As n mens n enkelgeenbenadering tot elkeen van die geen-segregasies volg, kan jy verklaar hoe n dier as óf uitskot óf produktief óf selfs as fenotipies meerderwaardig bestempel kan word. In die grafika hierbo het ek aangeneem daar is 10 gene betrokke (wat met n + of n gemerk is om meerder- of minderwaardigheid aan te dui). Kwantitatiewe kenmerke kan baie meer gene behels en elkeen kan n wisselende uitwerking hê. Kom ons neem aan Bul A behaal 7/10 vir fenotipe (op grond van fisieke voorkoms) en die koei regs behaal 6/10. As die helfte van die gene ewekansig vanaf die bul segregeer en die ander helfte van die koei, sal die nageslag waarskynlik 6,5/10 behaal. As dit dan toevallig so gebeur dat die minderwaardige gene van elkeen van die pa en ma segregeer, is 3/10 die swakste uitkoms wat dié dier kan behaal. As die vyf beste gene van die pa en die ma egter segregeer, sal hulle n 10/10 kalf produseer wat ver beter as albei ouers is. Die meerderheid van die nageslag sal egter nader aan normaal wees, en die beste en die swakste scenario sal minder gereeld voorkom. Dié steekproef-effek is ook die belangrikste rede waarom jong diere se beraamde teelwaardes van die voorspelde beraamde teelwaardes sal verskil. Dit skep n ewekansigheid, wat beteken n beraamde teelwaarde kan mettertyd verander vir diere wat as uitskieters beskou word. n Dier moet dus voldoende nageslag hê om sy/haar teelwaarde baie akkuraat te kan bepaal. 44 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

45 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 45

46 GEBRUIK DIT IN JOU BOERDERY Met n bietjie kennis oor genetika en oorerwing kan jy jou kans verbeter as jy n bul koop. Jy is nie altyd seker watter gene by n jong bul vir die kwantitatiewe eienskappe sal segregeer nie, dus is jou kans beter as jy minstens twee of drie jong bulle teen n laer prys te koop, pleks van net een, duur bul. Moenie noodwendig daarna streef om n eenvormige kudde te ontwikkel nie. Verskeidenheid gee genetiese vooruitgang. HOE WORD VELKLEUR OORGEËRF? By baie wild- en veesoorte volg die oorerwing van velkleur ingewikkelde geen-interaksies wat volgens die enkelgeen-segregasiepatroon plaasvind. Die meeste soogdiere se velkleur word geneties bepaal op n soortgelyke wyse as muise s n. Minstens vyf hoofgene is in wisselwerking om muise (en ander soogdiere) se pelskleur te bepaal. Die A-geen bepaal die pigmentverspreiding in die hare. Die natuurlike alleel A produseer n fenotipe wat agouti genoem word. n Agouti-dier het n gryserige kleur met n sout-en-peper voorkoms. Dit is n baie algemene kleur in die natuur. Die B-geen bepaal die pigment se kleur. Daar is twee hoof- B-allele (B en b). B kodeer vir swart pigment en b vir bruin pigment. Die C-geen laat kleuruitdrukking toe. Homosigotiese (c/c) diere is altyd albino s. Beeste Skape Dominant Poenskop Normale grootte Swart-en-wit-Fries Swart vel Wit kop by n Hereford Wit wol Poenskop Normaal bedek Resessief Horings Dwerg Rooi-en-wit Rooi vel Ander kleur kop Swart wol Horings Kaal Die D-geen beheer die intensiteit van die pigment. D/D en D/d laat volle kleuruitdrukking toe, maar d/d verdun die kleur sodat dit melkerig vertoon. Dit is die gevolg van ongelyke verspreiding van pigment in die haarskag. n Geen met hierdie effek word n wysiger-geen genoem en kom by baie wildsoorte voor. Die S-geen beheer die verspreiding van pelspigment oor die lyf. Dit beheer die aan- of afwesigheid van kolle. 46 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

47 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 47

48 CATTLE GESTATION TABLE based on 283 Days Gestation Period >>> Please note: Generally younger cows and smaller breeds may calve up to 10 days earlier and older cows and larger breeds may calve up to 10 days later. Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due 1-Jan 10-Oct 1-Feb 10-Nov 1-Mar 8-Dec 1-Apr 8-Jan 1-May 7-Feb 1-Jun 10-Mar 2-Jan 11-Oct 2-Feb 11-Nov 2-Mar 9-Dec 2-Apr 9-Jan 2-May 8-Feb 2-Jun 11-Mar 3-Jan 12-Oct 3-Feb 12-Nov 3-Mar 10-Dec 3-Apr 10-Jan 3-May 9-Feb 3-Jun 12-Mar 4-Jan 13-Oct 4-Feb 13-Nov 4-Mar 11-Dec 4-Apr 11-Jan 4-May 10-Feb 4-Jun 13-Mar 5-Jan 14-Oct 5-Feb 14-Nov 5-Mar 12-Dec 5-Apr 12-Jan 5-May 11-Feb 5-Jun 14-Mar 6-Jan 15-Oct 6-Feb 15-Nov 6-Mar 13-Dec 6-Apr 13-Jan 6-May 12-Feb 6-Jun 15-Mar 7-Jan 16-Oct 7-Feb 16-Nov 7-Mar 14-Dec 7-Apr 14-Jan 7-May 13-Feb 7-Jun 16-Mar 8-Jan 17-Oct 8-Feb 17-Nov 8-Mar 15-Dec 8-Apr 15-Jan 8-May 14-Feb 8-Jun 17-Mar 9-Jan 18-Oct 9-Feb 18-Nov 9-Mar 16-Dec 9-Apr 16-Jan 9-May 15-Feb 9-Jun 18-Mar 10-Jan 19-Oct 10-Feb 19-Nov 10-Mar 17-Dec 10-Apr 17-Jan 10-May 16-Feb 10-Jun 19-Mar 11-Jan 20-Oct 11-Feb 20-Nov 11-Mar 18-Dec 11-Apr 18-Jan 11-May 17-Feb 11-Jun 20-Mar 12-Jan 21-Oct 12-Feb 21-Nov 12-Mar 19-Dec 12-Apr 19-Jan 12-May 18-Feb 12-Jun 21-Mar 13-Jan 22-Oct 13-Feb 22-Nov 13-Mar 20-Dec 13-Apr 20-Jan 13-May 19-Feb 13-Jun 22-Mar 14-Jan 23-Oct 14-Feb 23-Nov 14-Mar 21-Dec 14-Apr 21-Jan 14-May 20-Feb 14-Jun 23-Mar 15-Jan 24-Oct 15-Feb 24-Nov 15-Mar 22-Dec 15-Apr 22-Jan 15-May 21-Feb 15-Jun 24-Mar 16-Jan 25-Oct 16-Feb 25-Nov 16-Mar 23-Dec 16-Apr 23-Jan 16-May 22-Feb 16-Jun 25-Mar 17-Jan 26-Oct 17-Feb 26-Nov 17-Mar 24-Dec 17-Apr 24-Jan 17-May 23-Feb 17-Jun 26-Mar 18-Jan 27-Oct 18-Feb 27-Nov 18-Mar 25-Dec 18-Apr 25-Jan 18-May 24-Feb 18-Jun 27-Mar 19-Jan 28-Oct 19-Feb 28-Nov 19-Mar 26-Dec 19-Apr 26-Jan 19-May 25-Feb 19-Jun 28-Mar 20-Jan 29-Oct 20-Feb 29-Nov 20-Mar 27-Dec 20-Apr 27-Jan 20-May 26-Feb 20-Jun 29-Mar 21-Jan 30-Oct 21-Feb 30-Nov 21-Mar 28-Dec 21-Apr 28-Jan 21-May 27-Feb 21-Jun 30-Mar 22-Jan 31-Oct 22-Feb 1-Dec 22-Mar 29-Dec 22-Apr 29-Jan 22-May 28-Feb 22-Jun 31-Mar 23-Jan 1-Nov 23-Feb 2-Dec 23-Mar 30-Dec 23-Apr 30-Jan 23-May 1-Mar 23-Jun 1-Apr 24-Jan 2-Nov 24-Feb 3-Dec 24-Mar 31-Dec 24-Apr 31-Jan 24-May 2-Mar 24-Jun 2-Apr 25-Jan 3-Nov 25-Feb 4-Dec 25-Mar 1-Jan 25-Apr 1-Feb 25-May 3-Mar 25-Jun 3-Apr 26-Jan 4-Nov 26-Feb 5-Dec 26-Mar 2-Jan 26-Apr 2-Feb 26-May 4-Mar 26-Jun 4-Apr 27-Jan 5-Nov 27-Feb 6-Dec 27-Mar 3-Jan 27-Apr 3-Feb 27-May 5-Mar 27-Jun 5-Apr 28-Jan 6-Nov 28-Feb 7-Dec 28-Mar 4-Jan 28-Apr 4-Feb 28-May 6-Mar 28-Jun 6-Apr 29-Jan 7-Nov 29-Mar 5-Jan 29-Apr 5-Feb 29-May 7-Mar 29-Jun 7-Apr 30-Jan 8-Nov 30-Mar 6-Jan 30-Apr 6-Feb 30-May 8-Mar 30-Jun 8-Apr 31-Jan 9-Nov 31-Mar 7-Jan 31-May 9-Mar 48 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

49 Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due Date of Service Calf Due 1-Jul 9-Apr 1-Aug 10-May 1-Sep 10-Jun 1-Oct 10-Jul 1-Nov 10-Aug 1-Dec 9-Sep 2-Jul 10-Apr 2-Aug 11-May 2-Sep 11-Jun 2-Oct 11-Jul 2-Nov 11-Aug 2-Dec 10-Sep 3-Jul 11-Apr 3-Aug 12-May 3-Sep 12-Jun 3-Oct 12-Jul 3-Nov 12-Aug 3-Dec 11-Sep 4-Jul 12-Apr 4-Aug 13-May 4-Sep 13-Jun 4-Oct 13-Jul 4-Nov 13-Aug 4-Dec 12-Sep 5-Jul 13-Apr 5-Aug 14-May 5-Sep 14-Jun 5-Oct 14-Jul 5-Nov 14-Aug 5-Dec 13-Sep 6-Jul 14-Apr 6-Aug 15-May 6-Sep 15-Jun 6-Oct 15-Jul 6-Nov 15-Aug 6-Dec 14-Sep 7-Jul 15-Apr 7-Aug 16-May 7-Sep 16-Jun 7-Oct 16-Jul 7-Nov 16-Aug 7-Dec 15-Sep 8-Jul 16-Apr 8-Aug 17-May 8-Sep 17-Jun 8-Oct 17-Jul 8-Nov 17-Aug 8-Dec 16-Sep 9-Jul 17-Apr 9-Aug 18-May 9-Sep 18-Jun 9-Oct 18-Jul 9-Nov 18-Aug 9-Dec 17-Sep 10-Jul 18-Apr 10-Aug 19-May 10-Sep 19-Jun 10-Oct 19-Jul 10-Nov 19-Aug 10-Dec 18-Sep 11-Jul 19-Apr 11-Aug 20-May 11-Sep 20-Jun 11-Oct 20-Jul 11-Nov 20-Aug 11-Dec 19-Sep 12-Jul 20-Apr 12-Aug 21-May 12-Sep 21-Jun 12-Oct 21-Jul 12-Nov 21-Aug 12-Dec 20-Sep 13-Jul 21-Apr 13-Aug 22-May 13-Sep 22-Jun 13-Oct 22-Jul 13-Nov 22-Aug 13-Dec 21-Sep 14-Jul 22-Apr 14-Aug 23-May 14-Sep 23-Jun 14-Oct 23-Jul 14-Nov 23-Aug 14-Dec 22-Sep 15-Jul 23-Apr 15-Aug 24-May 15-Sep 24-Jun 15-Oct 24-Jul 15-Nov 24-Aug 15-Dec 23-Sep 16-Jul 24-Apr 16-Aug 25-May 16-Sep 25-Jun 16-Oct 25-Jul 16-Nov 25-Aug 16-Dec 24-Sep 17-Jul 25-Apr 17-Aug 26-May 17-Sep 26-Jun 17-Oct 26-Jul 17-Nov 26-Aug 17-Dec 25-Sep 18-Jul 26-Apr 18-Aug 27-May 18-Sep 27-Jun 18-Oct 27-Jul 18-Nov 27-Aug 18-Dec 26-Sep 19-Jul 27-Apr 19-Aug 28-May 19-Sep 28-Jun 19-Oct 28-Jul 19-Nov 28-Aug 19-Dec 27-Sep 20-Jul 28-Apr 20-Aug 29-May 20-Sep 29-Jun 20-Oct 29-Jul 20-Nov 29-Aug 20-Dec 28-Sep 21-Jul 29-Apr 21-Aug 30-May 21-Sep 30-Jun 21-Oct 30-Jul 21-Nov 30-Aug 21-Dec 29-Sep 22-Jul 30-Apr 22-Aug 31-May 22-Sep 1-Jul 22-Oct 31-Jul 22-Nov 31-Aug 22-Dec 30-Sep 23-Jul 1-May 23-Aug 1-Jun 23-Sep 2-Jul 23-Oct 1-Aug 23-Nov 1-Sep 23-Dec 1-Oct 24-Jul 2-May 24-Aug 2-Jun 24-Sep 3-Jul 24-Oct 2-Aug 24-Nov 2-Sep 24-Dec 2-Oct 25-Jul 3-May 25-Aug 3-Jun 25-Sep 4-Jul 25-Oct 3-Aug 25-Nov 3-Sep 25-Dec 3-Oct 26-Jul 4-May 26-Aug 4-Jun 26-Sep 5-Jul 26-Oct 4-Aug 26-Nov 4-Sep 26-Dec 4-Oct 27-Jul 5-May 27-Aug 5-Jun 27-Sep 6-Jul 27-Oct 5-Aug 27-Nov 5-Sep 27-Dec 5-Oct 28-Jul 6-May 28-Aug 6-Jun 28-Sep 7-Jul 28-Oct 6-Aug 28-Nov 6-Sep 28-Dec 6-Oct 29-Jul 7-May 29-Aug 7-Jun 29-Sep 8-Jul 29-Oct 7-Aug 29-Nov 7-Sep 29-Dec 7-Oct 30-Jul 8-May 30-Aug 8-Jun 30-Sep 9-Jul 30-Oct 8-Aug 30-Nov 8-Sep 30-Dec 8-Oct 31-Jul 9-May 31-Aug 9-Jun 31-Oct 9-Aug 31-Dec 9-Oct SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 49

50 50 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

51 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 51

52 WEIDINGBESTUUR tot volhoubare veldproduksie NA DROOGTE >>> Dr Mias van der Westhuizen Vrystaat Provinsiale Departement van Landbou en Landelike Ontwikkeling, Glen Volgens die Suid-Afrikaanse Weerdiens was 2015 die droogste jaar wat vanaf 1904 aangeteken is. Die hoogste temperature is dan ook in Desember 2015 en vroeë Januarie 2016 in veral die Vrystaat en Noord-Kaap aangeteken wat die effek van die droogte verder vergroot het. Natuurlik wissel die intensiteit van die droogte van distrik tot distrik en selfs plaas tot plaas maar oor die algemeen het die grootste gedeeltes van die land ondergemiddelde reën met gepaardgaande uiterste hoë temperature vir die 2016/17 groeiseisoen ondervind. In baie gebiede het boere dan ook ondergemiddelde reën die laaste 7 jaar ontvang met die laaste bogemiddelde reën in die 2010/11 seisoen. 52 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

53 Veld reserwes en groeikraktigheid is dus baie laag. Goeie reën wat in Februarie 2018 oor groot gedeeltes uitgesak het, het ongelukkig nie veeboere se probleme totaal opgelos nie. Daar moet ingedagte gehou word dat dit nie gras gereën het nie en boere moet die groot skade wat die afgelope droogte aan hul veld aangerig het, deeglik besef. Veldherstel gaan nou fyn weidingbestuur verg. Nadele van droogte op veld Die nadelige uitwerking van die droogte op die weiveld se produksie en groeikragtigheid moet nog oorkom word vir volhoubare funksionering van die weidingekosisteem. As gevolg van vogtekorte asook die benutting van plante is groeireserwes uitgeput en groeikraktigheid is dus laag. Graspolle word kleiner en afsterwing vind plaas. Gevolglik neem die plantbedekking af, kaal oppervlaktes vergroot, en humus op die grond verminder. Dit beteken dat die afloop van reënwater sal verhoog, terwyl die gevare van gronderosie ook groter is, sodra dit na die droogte weer begin reën. Die yler plantbedekking as gevolg van plantafsterwings, asook die noodwendige strawwer ontblaring in sekere gevalle, het die mikroklimaat totaal en al verander. Die laer bedekking werk nie net grootskaalse waterafloop in die hand nie, maar groter verdamping en hoë grondtemperature wat voorkom, elk met sy eie negatiewe impak op die weidingekosisteem. Weens hierdie wanbalans in mikroklimaat is die weiveld meer droogte sensitief as gevolg van hoër verdamping vanaf die kaler grond en hoër grondtemperature. Die hergroei van veld na droogtes is stadiger as normaalweg en dit is ook baie duidelik sigbaar in dele wat in Februarie goeie reëns ontvang het. Dit is algemeen bekend dat ongeveer 80% van die wortels van klimaksgrasse in die boonste 200 mm grondlaag voorkom. Dit is hierdie wortels wat grootliks vir plantproduksie verantwoordelik is. Die belangrikheid van die ander 20% wortels wat die grondprofiel dieper indring moet nie minder belangrik geag word nie, aangesien hulle weer vir oorlewing van die plant tydens droogtes verantwoordelik is. Die slegte nuus is dat weens die geweldige intense langdurige droogte die meeste van die oppervlak wortels afgesterf het. Die droogte in sekere dele was selfs so intens dat die plant oor die drempel van oorlewing gestoot is en waar selfs van die dieper wortels, wat vir oorlewing geoormerk word, ook afgesterf het. Meer reën is gevolglik ook nodig om die grond tot by die dieper wortels te benat wat ook die stadige hergroei verklaar. Die gevolg van hierdie grootskaalse wortelafsterwings is dat die veeboer nou sit met baie polle wat gedeeltelik of selfs totaal afgesterf het, terwyl die hergroei ook stadig is. Wortelafsterwing is wel n normale verskynsel ten einde die weidingekosisteem in balans te hou en organiese material (humus) tot die grond aan te vul, maar ongelukkig kan intense droogte saam met strawwe ontblaring die sisteem totaal uit balans uit gooi. Dit is wel so dat die grond nou baie vrugbaarder na die droogte behoort te wees, maar dit is ongelukkig ten koste van bogrondse groei wat vir die veeboer die belangrikste is. Omgewingstoestande Veldbestuur en veldtoestand voor droogtes sowel as reënval na droogtes is van die belangrikste faktore wat die herstelproses van veld beinvloed. Tydens die skryf van hierdie artikel (middel Maart 2018) het groot gedeeltes van die land bo-gemiddelde reën in Februarie ontvang. Dit moet ingedagte gehou word dat met die voorjaar, baie min of selfs geen groei voorgekom het nie en dat die groeikragtigheid van veld, selfs met Februarie se goeie reën, nog baie laag is. Die groeiseisoen is ook vinnig besig om verby te gaan en veld produksie is nog baie laag. Met gemiddelde reën vir die res van die seisoen, asook vir die volgende seisoen, sal die veld se groeikragtigheid eers volkome herstel teen Maart Indien ondergemiddelde reën vir Maart realiseer sal die droogte toestande voortduur, met voertekorte die komende winter, lente, asook die vroeë somer maande van Daar moet egter ingedagte gehou word dat weiveld n dinamiese sisteem is wat oor eeue heen ontwikkel het en waarvan droogtes deel van hierdie ontwikkelings prosses was. Suid-Afrika is endemies maar geneig tot droogte. Die effek daarvan kan egter verlig word deur gesonde weidings- en veebestuur. As gevolg van die biodiversiteit, waar verskillende plante se weerstand teen droogtes verskil, is veld wat in n goeie toestand verkeer se weerstand teen droogtes normaalweg baie hoog. As voorbeeld sal die kombinasie van kalaharisandkweek (Schmidtia pappophoroides) en blinkaarboesmangras (Stipagrostis uniplumis) in ons ariede Savanna veldtipes, weerstand teen droogtes verhoog en mekaar aanvul. In gemiddelde en nat jare sal dit veral die smaakliker kalaharisandkweek wees wat voldoende diereproduksie SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 53

54 54 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

55 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 55

56 lewer, terwyl blinkaarboesmangras baie swak benut word. By jaarlikse reënval van 175 mm en laer besit kalahari-sandkweek egter nie meer die vermoë om optimale diereproduksie te lewer nie, terwyl blinkaarboesmangras hierdie rol sal oorneem. Selfs die bekende rooigras (Themeda triandra) in die sentrale grasvelddele sukkel om energie aan vee oor te dra by jaarlikse reënval van 350 mm en laer. Die voorkoms om droogtes of voertekorte te ondervind, verhoog soos wat plase se veldtoestand verswak (Tabel 1.) Die waarskynlikheid vir droogtes by veld in n uitstekende toestand op Glen net buite Bloemfontein is byvoorbeeld slegs 1 uit elke 20 jaar (5%), terwyl dit by n sub-klimaks veld (veldtoestand van 50%) verhoog na elke tweede jaar (48%). Die hoë waarskynlikheid vir droogtes by swak veld is ook baie duidelik sigbaar by baie van ons meentgronde waar daar feitlik altyd voertekorte is, selfs in bo gemiddelde reënval jare. Hoe laer die langtermyn gemiddelde reënval, hoe groter is die waarskynlikheid vir droogtes. So is die waarskynlikheid vir droogtes by veld in n uitstekende toestand op Glen slegs 1 uit elke 20 jaar (5%) terwyl dit in Upington ongeveer 3 uit 10 jaar kan voorkom (27%). Droogtebestuur moet dus deel wees van boere se weiveldbestuurs beplanning. Tabel 1: Die waarskynlikheid van droogtes by verskillende veldtoestande in persentasie Veldtoestand Uitstekend Goed Redelik Swak Glen (550mm) Kuruman (420mm) Upington (200mm) Beesboer wat droogtes suksesvol met weiveldbestuur oorbrug Daar is natuurlik baie veeboere wat wetenskaplike benaderings toepas om droogtes suksesvol te bestuur. Een so n voorbeeld is mnr. Chrisjan Immelman van die plaas Aardoorn net wes van Bloemfontein, met n langtermyn gemiddelde jaarlikse reënval van 500 mm. Mnr. Chrisjan Immelman het onderleiding van Drs. Mias van der Westhuizen en Johann Erasmus met aangepaste velddiere n 6 kamp beweidingstelsel begin toepas. Aanvanklik is die departementele weidingkapasiteit norm van die gebied, naamlik 6ha/GVE toegepas, maar danksy die baie weiding wat in die stelsel geproduseer is, kon hy sy belading met 25% verhoog na 4,8 ha/gve, terwyl die veld se toestand (gesondheid) nog steeds verbeter het. Wat die verhoging in weidingkapasiteit nog meer merkwaardig maak, is dat dit in n droë jaar gebeur het, toe voertekorte algemeen by boere in sy omgewing voorgekom het. Die seisoenale reënval vir daardie groeiseisoen (2011/12) was net 330 mm vergeleke met die langtermyn-gemiddeld van sowat 500 mm. Selfs tydens die huidige droogte (2015/16) waar slegs 240 mm in 2015 aangeteken is, was daar voldoende weiding op die veld en was dit nie nodig om koeie te voer of selfs te verminder nie. Die weiding stelsel is daarop gerig om kuddebestuur te sinchroniseer met die normale wisselings in die veld se kwaliteit en kwantiteit, sodat die beeste optimaal van die veld af produseer en reproduseer. Om die veld te bewaar en te verbetering is van die grootste belang in enige stelsel. Wat die veldbestuurstelsel self aanbetref wissel eentrop diere oor die ses kampe, met die weityd wat wissel van 1 tot 3 maande, afhangende van die kampgrootte, tydperk van die jaar en fisiologiese stadium van die koeie. Die beweidingstye word ook so afgewissel dat veld oor n tydperk van drie jaar nie dieselfde tyd van die jaar benut word nie. Die kampe word kort afgevreet, waarna dit dan relatief lank rus om groeikragtigheid en groeidoeltreffendheid te maksimaliseer, terwyl dit ook hoër kwaliteit veld verseker. Elke kamp ontvang een uit elke drie jaar n lang ruskans, vir ten minste n volle groeiseisoen vanaf begin Julie tot einde Mei. Met so n benadering rus die veld nie net nie maar herstel dit ook. Met herstel word bedoel dat selfs die wortelstelsel ontvang sy regmatige kans tot groei en ontwikkeling vir n meer stabiele sisteem. Met hierdie bestuurs benadering het Chrisjan nie net sy plaas se weidingkapasiteit verhoog nie, maar hy het ook sy risikos teen droogtes drasties beperk of selfs uitgesny, terwyl se diereprestasie van die koeie uitstekend is. Sy kudde handhaaf n gemiddelde kalfpersentasie van 96% en dit in n stelsel waarin verse vroeg kalf, die eerste keer op twee jaar. Veldbestuurmikpunte en riglyne na droogtes Veldbestuur direk na droogtes het ook natuurlik n groot invloed op die herstelproses van veld. Met langtermyn veld moniteringsdata wat vanaf 1986 tot 1994 in die Molopo- doringstruikveld ingesamel is en waar die 1989/90 seisoen baie droog was, is die volgende verkry. Die basale bedekking van 56 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

57 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 57

58

59 plante het in onbeweide dele heeltemal herstel tydens die volgende seisoen, terwyl dit in beweide dele nog steeds 60% laer as voor die droogte was. Kaalkolle was ook nog steeds baie meer in die beweide gedeeltes as in die onbeweide gedeeltes. Die toepassing van n effektiewe weidingsbestuur program is dus noodsaaklik om die nadelige effek op veld na droogtes te beperk. Mikpunte van veldbestuur na droogtes moet die volgende insluit: Herstel van groeikragtigheid Herstel van plantbedekking Saad produksie van smaaklike plante Saailing vestiging Vervolgens word n paar praktiese riglyne vir veldbestuur na droogtes bespreek: 1. Probeer om diere vir ten minste drie weke na goeie reën van die veld te onttrek om vinniger hergroei te verseker. Indien diere in kleiner kampies of krale gevoer is, moet hul vir nog drie weke gevoer word. As alternatief kan een kamp opgeoffer word deur dit vir drie weke te bewei maar gee later n seisoenrus aan hierdie kamp. Verkieslik moet hierdie kampe veld wees wat die minste droogte sensitief op die plaas is. Vervolgens sal vleie en vlakte veld met dieper gronde voorkeur kry voor rante en kampe met vlakker, klipperige gronde. 2. Keer terug na normale beweidingspraktyke en maak ook van die geleentheid gebruik om die weidingbestuur op die plaas te evalueer en te verbeter. Soos reeds in hierdie dokument bespreek is die effek van droogtes baie kleiner met wetenskaplik gefundeerde weidingbestuur. Effektiewe weiveldbestuur wat voorsiening maak vir genoegsame rus en doeltreffende benutting van die veld, moet toegepas word. Maak ook voorsiening vir spaarveld tydens die lente en somer maande (September tot einde Januarie) om volgende droogtes te oorbrug. 3. Hou veelading laer as normaal om veld herstel te laat plaasvind. Verhoog die veelading slegs indien die groeikragtigheid van veld herstel het. Op hierdie stadium word aanbeveel dat veelading hoogstens 70% van normale weidingkapasiteit van plase moet wees. Opvolg reën in Februarie en Maart sal bepaal of veeladings verder verlaag moet word. 4. Weiveld evaluering moet nie net na droogtes gedoen word nie maar dit is n deurlopende proses wat met tussenposes van twee tot drie jaar gedoen moet word om sodoende weidingkapasiteit asook die neiging van verandering te bepaal. Veelading moet in verhouding met veldtoestand en veldpotensiaal wees en moet aangepas word na gelang van omstandighede sodat oorbeweiding nie plaasvind nie. 5. Kampe waarvan veldtoestand drasties verswak het moet spesiale behandeling ontvang. Bewei hulle verkieslik net in die winter maande met n lang groeiseisoen rus, totdat veldtoestand weer herstel het. 6. Kampe of dele met groot kaal oppervlaktes kan losgemaak word om afloop te beperk en beter vogindringing te kry. Saad kan terselfdertyd ook ingesaai word, terwyl dit met takke of hooi bedek moet word om ontkieming en saailing vestiging te verseker. Maak eerstens gebruik van saad van plante wat in die omgewing voorkom om in te saai indien moontlik. Samevatting Een van die grootste uitdagings vir ekstensiewe veeboere is om met die geweldige variasie van seisoenale reënval, nog steeds volhoubaar te kan produseer. Hoe makliker en vinniger die veeboer by hierdie uiterstes kan aanpas, hoe volhoubaarder sal sy boerdery onderneming wees en hoe suksesvoller sal oorleef kan word. Die enigste weerstand teen droogtes sluit in die toepassing van n weiveldbestuurstelsel wat die risikos van droogtes kan verlaag en absorbeer, n goeie en gesonde veldtoestand handhaaf, terwyl veeladings altyd moet ooreenstem met die potensiaal van die weiveld. Miskien is dit juis nou belangrik dat boere weer hul weidingstelsels evalueer en verbeter. Aanhoudende beweiding, tweekamp en tweegroepkamp benaderings se weerstand om droogtes te oorleef, is baie laag. Met n meerkamp en driegroepkamp benadrings wat by verskillende veldtipes aangepas is, kan voertekorte met die regte veebelading oorbrug word. Met effektiewe weiveldbestuur sal die meeste boere goed geposisioneer wees om toekomstige droogtes die hoof te bied. Wetenskaplk gefundeerde weiveldbestuursbenaderings word heeltemal onderskat om plase se veldtoestand en uit eindelik die weidingkasiteit te verhoog, asook om die uitwerking van droogtes te verminder. Behalwe vir die voorbeeld op die plaas Aardoorn, word ander voorbeelde waar droogte risiko s met die toepassing van wetenskaplik gefundeerde weiveldbestuursbenaderings, verlaag is, soos volg gelys: SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 59

60 Tabel 2: Verlaging in droogte risiko met wetenskaplik gefundeerde weiveldbestuursbenaderings. Veldtipe, plaas en eienaar (persone betrokke) Impak Bestuursbenadering Kalahari-duineveld, Destinatum, H Joubert (Drs L du Pisani, H Fouché, M vd Westhuizen, mnr. P Avenant en K Marais) Oorgangsgebied Kalahari-duineveld na Molopodoringstruikveld, Vastrap, K Marais (Drs L du Pisani, H Fouché, M vd Westhuizen en mnr. P Avenant) Suidwestelike Karooagtigeveld, Grootzuurfontein, A Griesel (Dr M vd Westhuizen en mnr. G van der Walt) Rooigrasveld van die sentrale Vrystaat, Glen Landbou-instutuut (Drs M vd Westhuizen, J Erasmus en mnre. P Goosen & D. Mohlapo) Koperdraad-suurgrasveld suidoos Vrystaat, Camelot, A Fouché (Dr M vd Westhuizen en P Goosen) Oor 15 jaar: verlaag droogte risiko van 75 25%, verhoging in veldtoestand met 32%, weikapasiteit (WK) vanaf 31 tot 18.5 ha/gve in gem. reënval seisoen, diereproduksie met 68%. Verander vanaf eens swakste plaas in omgewing tot een van die bestes. Oor 9 jaar: verlaag droogte risiko van 45 20%, verhoging van veldtoestand met 26%, WK vanaf 18.5 tot 13.5 ha/gve vir gemiddelde reënval jaar, verhoging in diereproduksie met 40% Droogte risiko verlaag van 65-20%, Bitterbos dominante veld word herwin, veldtoestand verhoog met 20% oor 8 jaar Droogte risiko verlaag in sekere kampe met 50%. Veldtoestand verhoog met 35%, WK verhoog met 72% vanaf 9.1 tot 5.3 ha/gve oor 8 jaar Droogte risiko verlaag met van 37-9%, veldtoestand verhoog met 17%. WK verhoog met 33% vanaf 6.1 tot 4.6 ha/ GVE oor 11 jaar WK aangepas volgens veldtoestand en seisoenale reënval. Minstens 6 kampe per trop. Groeiseisoensrus (vanaf mid-winter tot mid- winter volgende jaar) elke 3de-5de jaar wat beteken 20-33% van kampe jaarliks rus. Na groeiseisoenrus word kampe vir lam/kalf of paar gebruik. Seisoen na groeiseisoenrus kampe teen 2 keer sy weidae bewei. Kampe 3 keer per groeiseiesoen benut met voldoende rus tussen benuttings. Driegroepkamp benadering waar n groep kampe vir 3 maande benut word en 6 maande rus. WK volgens veldtoestand en seisoenale reënval aangepas Weiperiode 1 tot 4 maande, rusperiode 1 tot 11 maande met n gem. van 6 maande afhangende van fisiologiese stadium van beeste en veld, minimum lek aanvulling Selektief benutte veld se groeikrag word met groeiseisoensrus weer herwin

61 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 61

62 Santa Gertrudis NATIONAL CHAMPIONSHIP BLOEM SHOW 2-3 MAY 2017 Female Class MONTHS 1 Evanton Trust MAE T de Jager VV Santarific Santa Stoet SS T de Jager VV T de Jager VV JH Havemann JH Female Class MONTHS 1 PJ Niemand BR T de Jager VV T de Jager VV T de Jager VV PJ Niemand BR T de Jager VV Female Class MONTHS 1 T de Jager VV T de Jager VV Evanton Trust MAE Highland Gate Bdy HG DJ Williams DJW DJ Williams DJW Female Class MONTHS 1 T de Jager VV Santarific Santa Stoet SS F Rautenbach FR T de Jager VV Koch Fam Trust KT DJ Williams DJW Female Class MONTHS 1 PH Hobson SP GJ Steyn GS T de Jager VV Koch Fam Trust KT PH Hobson SP Koch Fam Trust KT Female Class MONTHS 1 T de Jager VV JH Havemann JH Highland Gate Bdy HG PJ Niemand BR HG Hobson HH Highland Gate Bdy HG Female Class MONTHS 1 Koch Fam Trust KT Santarific Santa Stoet SS T de Jager VV Calf Champion heifer T de Jager VV Res. Calf Champion heifer PJ Niemand BR Calf Champion heifer (non calver) PH Hobson SP SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

63 4 DJ Williams DJW T de Jager VV PWR Bdy XX Res. Jun. Champion Heifer 1 Santarific Santa Stoet SS Female Class YEARS 1 DJ Williams DJW DJ Williams DJW T de Jager VV DJ Williams DJW Erika Kleynhans Trust KVS Veeplaas LL Female Class YEARS 1 HG Hobson HH DJ Williams DJW T de Jager VV T de Jager VV H du Toit ER F Rautenbach RFR Female Class 10 SUPER COW 1 H du Toit SP Erika Kleynhans Trust XY Santarific Santa Stoet ER T de Jager VV T de Jager VV PH Hobson SP Class 24 Group of 2 Santas 1 Koch Fam Trust 2 F Rautenbach 3 Santarific Santa Stoet 4 DJ Williams 5 Koch Fam Trust 6 Santarific Santa Stoet Class 25 Group of 3 Santas 1 DJ Williams 2 T de Jager 3 DJ Williams 4 Erika Kleynhans Trust 5 Koch Fam Trust 6 Highland Gates Class 26 Group of 5 Santas 1 DJ Williams 2 T de Jager 3 HG Hobson 4 Erika Kleynhans Trust 5 Santarific Santa Stoet Class 27 Best Pair 1 DJ Williams 2 HG Hobson 3 T de Jager 4 Koch Fam Trust 5 F Rautenbach 6 Erika Kleynhans Trust Res. Calf Champion heifer GJ Steyn GS Junior & Breed Champion Heifer Koch Fam Trust KT Senior Champion cow HG Hobson HH Res Senior Champion cow DJ Williams DJW SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 63

64 Bull class MONTHS 1 T de Jager VV DJ Williams DJW Santarific Santa Stoet SS PH Hobson SP GJ Steyn GS H du Toit OLG Bull class MONTHS 1 PJ Niemand BR T de Jager VV Erika Kleynhans Trust KVS T de Jager VV PJ Vorster PV DJ Williams DJW Bull class MONTHS 1 Red Rock Santas LL T de Jager VV T de Jager VV Erika Kleynhans Trust KVS T de Jager VV F Rautenbach FR Bull class MONTHS 1 F Rautenbach FR T de Jager VV DJ Williams DJW F Rautenbach FR Erika Kleynhans Trust KVS PJ Niemand BR Bull class MONTHS 1 PH Hobson SP T de Jager VV DJ Williams DJW Koch Fam Trust KT JH Havemann JH JT Fyvie JT Res. Young Calf Champion Bull 1 PH Hobson SP Bull class MONTHS 1 T de Jager VV T de Jager VV Santarific Santa Stoet SS Santarific Santa Stoet SS T de Jager VV PJ Niemand BR Bull class MONTHS 1 DJ Williams DJW Calf Champion bull Red Rock Santas LL Res. Calf Champion bull PJ Niemand BR Young Calf Champion bull F Rautenbach FR Junior Champion bull DJ Williams DJW SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

65

66 66 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

67 2 T de Jager VV Erika Kleynhans Trust KVS T de Jager VV DJ Williams DJW Koch Fam Trust KT Bull class 18 PHASE C 1 Santarific Santa stoet SS Erika Kleynhans Trust KVS F Rautenbach FR PJ Vorster PV JH Havemann JH CJ vd Merwe M Bull class 19 PHASE D 1 Santarific Santa stoet SS Santarific Santa stoet SS J.C. Lock LL Bull class YEARS 1 DJ Williams DJW Santarific Santa Stoet SS Erika Kleynhans Trust KVS T de Jager VV Erika Kleynhans Trust KVS Santarific Santa Stoet SS Bull class YEARS 1 T de Jager VV T de Jager VV Erika Kleynhans Trust KVS Bull class 23 5 YEARS AND OLDER 1 T de Jager VV Erika Kleynhans Trust KVS Santarific Santa Stoet SS JJ Odendaal VV JJ Odendaal VV Santarific Santa Stoet JH Res. Junior Champion bull T de Jager VV Breedplan Champion bull T de Jager VV Senior & Breed Champion bull T de Jager VV Res. Senior & Breed Champion bull T de Jager VV SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 67

68

69 DIS MAAR NET N TJEK It s only a cheque As landbouer is dit so dat ons inkomste-stroom geweldig kan wissel, afhangend van die Graanprys, die Vleisprys en soveel ander pryse waarteen elke dag baklei moet word. Hierdie pryse is van die faktore wat maandeliks ons salaris bepaal! Om mielies te hê om te bemark moet hulle eers geplant word, die reën moet kom en so kan ander faktore ook n rol speel. So moet n koei kalf, vleispryse moet hou ens. ens.! MAAR, wat gebeur as n eksterne faktor veroorsaak dat jy in n ongeluk is, of weens ernstige siekte in die hospitaal beland en nie kan plant of die beeste bestuur ens. nie? Waar gaan die geld vandaan kom? Gaan jy jou bure in die oë moet kyk om met die plantery te help, of die kalwers te speen? Wanneer daar nie n inkomste is nie, is dit nie maar net meer nog n tjek nie! Dan word dit n lewensbelangrike inkomste-stroom! Dikwels kom n mens af op versekerings portefeuljes waar meer as genoeg voorsiening gemaak is om skuld af te los in die geval van wanneer jy ongeskik raak om te werk. Dit kan gedoen word, maar wat dan daarna? Jy kan tog nie elke maand n stukkie van die huis, of plaas verkoop om die maandelikse uitgawes te dek nie? Daarvoor moet daar n maandelikse inkomste wees. Jy kan natuurlik redeneer dat n deel van die kontantbedrag belê kan word om n maandelikse inkomste te verseker, maar wat as die fondse nie na wense presteer, of jy meer as die aanvaarde % opbrengs benodig as n maandelikse onttrekking? Sal dit nie makliker wees om seker te wees dat jy elke maand n vasgestelde bedrag kry wat nie afhang van markte se prestasie nie? n Bedrag wat jaarliks kan groei met n vasgestelde %? Die goeie nuus is dat ONS KAN ONS MAANDELIKSE INKOMSTE VERSEKER. Verskeie versekeraars het produkte wat jou einddoel sal waarborg. Die inkomste kan maandeliks betaal word in die geval waar jy as die versekerde nie meer in staat is om n eie inkomste te genereer nie. Sommige maatskappye gee ook die opsie van n kontantbedrag, asook n maandelikse inkomste. Die vraag is egter of ons ons versekering portefeulje so gestruktureer het om hiervoor voorsiening te maak? By Ultrafin het ons n span kundiges wat u kan help om hierdie aspekte van jou beplanning deeglik deur te trap en by n werkbare oplossing uit te kom. Ons wil u nooi om ons te skakel of n e-pos te stuur. Ons sal met graagte n afspraak reël en rustig na hierdie ( dikwels afgeskeepte) aspek van u beplanning kyk. A well-known fact is that, as a Farmer our income stream can fluctuate immensely, depending on the Grain Price, Meat price and who knows how many other prices that can affect us daily. These prices are one of the main factors that determine our monthly salary. To have maize to sell it must first be planted, it must rain and several other factors must be taken into account. In the same way a cow must calve, meat prices must stay stable etc. etc.! BUT what will happen if an external factor causes you to be involved in an accident, or a serious illness lands you in hospital, resulting in no one being there to plant the maize or manage the cattle? Where will the money come from, or will you have to rely on neighbors to oversee the planting or weaning of the calves? When there is no income, it isn t just another cheque but it becomes a life giving stream! Often wê come across Insurance portfolios that make enough provision for insurance that allows the policy holder to pay off debt, but what then? How do you live from month to month? Its not possible to sell off a part of the farm every month to cover expenses such as Medical aid, Insurance and cost of living. For those expenses a monthly income is needed. Of course, you can invest a portion of the lump sum to provide an income, but what if your chosen funds don t perform as they should, or the monthly amount that is required is more than the acceptable %? Wouldn t it be easier to get a monthly cheque that doesn t depend on fund performance that can also grow by a pre-determined percentage per year? The good news is that WE CAN INSURE OUR MONTHLY INCOME. Numerous insurers have products that will insure your goal. Your income can be paid monthly in cases where you as the insured cannot generate your own income. Some products allow you a lump sum as well as a monthly income. The burning question however is whether or portfolio is structured in such a way, making provision for this type of payout. At Ultrafin we have a team of knowledgeable people that can go through the whole process with you, and assist you in finding a workable solution. To this end, we would invite you to call us or send an . Wê will gladly arrange an appointment to sit down with you and work through this often neglected aspect of your Financial Planning. Contact us on of charl.oosthuizen@ ultrafin.co.za. we look forward to hearing from you. SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 69

70 2017 Jaarverslag NOORD SANTA KLUB The NOORD SANTA CLUB would like to begin by saying thank you to all our commercial farmers that supported us during This club is very proud to sell their animals to upcoming farmers that have the knowledge to support us more and more every year. We are dedicated to breed better genetics and to promote the modern SANTA at all times. Without the hard work and commitment from our club members these breeding objectives simply would not be possible. Our breeders truly matter to Santa Gertrudis SA and providing contents that serves to educate, inform and assist our community on all our media platforms, and will remain a top priority for marketing our breed in the Bushveld. Die 27ste Mei 2017 was daar n Santa beginnerskursus gehou op die plaas van Dr H Nel. Daar het 60 derdejaar BCS Agric student van Tukkies die kursus bygewoon, wat aangebied was deur Koos Louwrens, en Amy Williams. Die dag is afgesluit met middagete en verversings. Ons het ons 21ste produksieveiling op die 11 de Augustus 2017 aangebied en was baie tevrede daarmee. Die kwaliteit verbeter steeds jaarliks en ons is trots daarop dat al ons diere verkoop is, in n droogtejaar wat nog lank onthou sal word. n Positiewe uitkoms van hierdie droogte was dat swakker diere gouer uit die kuddes is, en dat seleksie makliker kon plaasvind om die swakker diere uit te skot. Ons webblad word op n gereelde basis hersien en nuwe inligting word bygewerk en ons nooi alle telers uit om dit gereeld te besoek. Dit bly n belangrike instrument waardeur inligting koste-effektief versprei word. Die veilingskatalogus en fotos van veilingsdiere word jaarliks geplaas. U kommentaar is welkom en sal waardeer word. Namens die Noord Santa Klub wil ons net aan die kantoor dankie se vir die dienste gelewer deur die jaar, bou so voort. Ons se dankie aan Susan wat altyd uit haar pad gaan om ons by te staan en ook aan alle telers vir jul ondersteuning gedurende die jaar. Ons waardeer dit. Ons vertrou en sien uit na die 2018 veiling, wat sal plaasvind op Vrydag 03 Augustus LEDE: Dr H Nel, L Paterson, L de Lange, J Schmidt, Jan Bosch,W Smith, D Engels, J Bosch, C Stroud, Tiaan Bekker 70 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

71 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 71

72 72 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

73 2017 Jaarverslag STELLALAND KLUB 2017 was n besige jaar, nie net vir die Stellaland klub nie, maar vir die Santa Gertrudis ras oor die algemeen. Ons het 2017 lekker nat ingegaan en ongelukkig het ons droog daaruit gegaan met laat tot geen reëns in November en Desember nie. Ten spyte van hierdie uitdagings, kon die Stellaland Klub die jaar redelik suksesvol afsluit. VRYBURG SKOU 2017: Ons het in 2017, n maand voor die Wêreldkongres, die tweede Noordwes Streekskampioenskap op Vryburg Skou aangebied. Dit was n skou wat 66 (van 8 telers) Santas gehad het, nadat daar die vorige jaar slegs 47 Santas was. Die beeste was van hoogstaande gehalte gewees. Ons bedank graag weer ons beoordelaars Heinrich Bruwer en Herman Kleynhans, ons skrywer Barry Purdham en ringgids, Lene van der Walt wat ons deur die dag gehelp het. Die uitslae was as volg gewees: Kalfkampioenbul: LL (Koos Lock) Kalfkampioenvers: J (Jozeph du Plessis) Jongbulkampioen: LL (Koos Lock) Verskampioen: J (Jozeph du Plessis) Juniorkampioen Bul: JH (Johan Havemann) Juniorkampioen Vroulik: XX (Raymund de Villiers) Senior Bul: VV (Willie de Jager) Senior Koei: LL (Koos Lock) Breedplan: LL (Koos Lock) Superkoei: LL (Koos Lock) Meeste Punte: Koos Lock Raskampioenkoei: XX (Raymund de Villiers) Raskampioenbul: VV (Willie de Jager) Tydens die interras het Willie de Jager die Grootbulkampioen vertoon, terwyl die Santas die groepklas van 10 gewen het vir die tweede agtereenvolgende jaar. Ons nooi alle telers om voortaan te kom skou by die Noordwes Kampioenskappe op Vryburg. VEILINGS: Daar was in 2017 twee veilings van ons lede. Die eerste veiling was die Santarust veiling in Delareyville van Johan en Heinrich Havemann saam met gasvekopers Koos Lock (Locklore), Jozeph du Plessis (JADUP) en Callie en Helene van der Merwe (Hebzibah). Die duurste bul, SANTARUST KORTMAN (JH140101), is vir R verkoop. Die duurste koei, LL120187, is verkoop vir R Die tweede veiling was ook in Delareyville gehou deur Jocharl. Die diere was van goeie gehalte en n vers wat uit n Crackerjack-teling van Australië kom is vir R verkoop. Albei veilings het baie goeie verkoopsyfers behaal. Wat veral verblydend was, was om te sien dat n magdom kommersiële telers die veilings ondersteun het en hulle was bereid om goeie pryse te betaal. Dit is vir ons as klub n riem onder die hart om te sien dat die kommersiële telers al meer Santas in hul kuddes inkoop. BOEREDAG 2017: Die Stellaland het op 27 Julie 2017 sy tweede jaarlikse Bees Inligtingsdag gehou op Johan en Heinrich Havemann se plaas. Alhoewel dit maar koud en winderig was en boere nogsteeds daardie tyd geoes het, was die opkoms steeds bevredigend. Verskeie sprekers het hul kennis vir die dag gedeel onder wie Johan Styger (BTB Simmentalers) en Dr. Hinner Koster (Barnlab) was. Die LNR Armoedsvlakte se Tebogo Serenwane het n praktiese demonstrasie uitgevoer van Fase C/D skanderings wat baie belangstelling gelok het. Die dag is afgesluit met Koos Lock wat beeste in die veld bespreek het. Hiermee nooi die Stellaland klub u uit om na ons derde Boeredag toe te kom op die 25ste Julie STELLALAND AKTIWITEITE 2018: Vryburg Skou Noordwes Kampioenskap beoordeling 26 Maart 2018 Boeredag (Delareyville) 25 Julie 2018 Santarust Veiling 9 Aug 2018 Santa Select Sale 25 Sep 2018 Beoordelingskursus (Schweizer-Reneke) Oktober 2018 (Datum sal later deurgegee word.) Baie dankie aan Gert Brits en Helene van der Merwe wat elke jaar hard werk en alles in sit vir die klub. Dankie aan elke teler wat hul deel vir die klub en ras doen. Die Stellaland klub bedank ook vir graag vir Susan en die Kantoor, julle harde werk gaan nie ongesiens verby nie. Ons waardeer dit opreg! Mag die nuwe jaar vir elke teler voorspoedig en geseend wees en mag die 2018/19 seisoen van die bestes ooit wees. Abri Lock SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 73

74 2017 Jaarverslag VRYSTAAT SENTRAAL SANTA KLUB Ons klublede is oneindig dankbaar saam met ons boere wat so geseënd is met die goeie reën wat geval het. Ons dink ook aan die wat nog nie reën gekry het nie en vertou saam met julle vir goeie reëns. Ons aanbid n Groot God. Ons het n uitstekende SA Kampioenskap Skou gehad en waardeer die uitstekende werk wat ons kantoorpersoneel, Willie en sy mede werkers gedoen het. Baie dankie en geluk aan ons klublede wat so goed presteer het. Geluk aan die lede van die X-Clusive veiling met jul goeie pryse wat julle behaal het met julle diere. Die Stolzkraal Boeredag is geskuif na die eerste week in Augustus as gevolg van ou rugby beserings! Cipla se hoof veearts sal die spreker wees en hy sal die KI van beeste bespreek met hulle nuuste produkte. Ek beveel aan dat almal wat KI doen die dag moet bywoon en ek sal later meer besonderhede verskaf. Ons klub wil al ons nuwe lede baie welkom heet by ons Genootskap. Ons sien uit om julle te ontmoet by die Bloemfontein Skou. Baie dankie aan die klub lede wat so baie vir ons klub en vir die skou doen. Ons waardeer Danie, Desmond, Dolene en die werkers se moeite en harde werk. Hiermee wil ons ook vir Freddie en Jorina bedank vir hulle bydrae tydens die veiling op Excelsior. Aan aan die lede ook n groot dankie vir al jul bydrae. Well done guys. Anton Müller 74 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

75 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 75

76 76 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

77 SANTA GERTRUDIS lede - members STUD PREFIX FIRST_NAME SURNAME ADDRESS PHONE MOBILE BOTSWANA COLOLO KENNETH MATSWIRI BOTSWANA kmatswiri@valuechain.co.bw EASTERN CAPE SANTADALE BUTCH JAMES CATHCART fern@eci.co.za BOMVU ALAN KIETZMANN THORNHILL bsmokesignal@gmail.com FREE STATE CADO KERNEELS CLAASSEN REITZ cjccado@gmail.com BOA SANTA OSCAR DE FREITAS LADYBRAND jodefreitas@telkomsa.net SANVORS PIETER VORSTER BLOEMFONTEIN pjvorster@vodamail.co.za CORCIA JAPIE COETZEE PARYS j1@coetzs.co.za KROONSPRUIT SIAS VAN RENSBURG KROONSTAD kroonspruitsantas.kss@gmail.com TRISTAR ERASMUS VAN SCHALKWYK HENNENMAN annekerasmus4@gmail.com PINNACLE HOWARD HOBSON LADYBRAND pinnacle.santas@gmail.com KLEYNHANSVELDE HERMAN DIE ERIKA KLEYNHANS TRUST BIG ACE HUGO EN JUDY GROE- NEWALD TRUST KROONPARK kvs@gcs.co.za FRANKFORT groenewaldhugo@yahoo.com KOEPELSIG DANIE CRONJE PARYS manager@osprey-sa.com SANTAPINE PIP HOBSON LADYBRAND pinekloof@gmail.com SANBACH FREDDIE & JORINA RAUTENBACH EXCELSIOR jorina@webmail.co.za FERNANDO CHRISTA OOSTHUIZEN FRANKFORT benthron32@gmail.com SANTARIFIC DESMOND SANTARIFIC SANTA STOET BLOEMFONTEIN desmond@desley.co.za PROTEA CHRISTO BRINK VILJOENSKROON proteasantagertrudisstud@gmail.com SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 77

78 RED DIAMOND DE KLERKS RED DIAMOND STUD FRANKFORT SANT-A-MÉ STEFAN & ANNEME SANT-A-MÉ STOET LANGENHOVEN- PARK CHERRY RED TIMMY ROBERTSON BLOEMFONTEIN VIVERE PIETER KLEYNHANS SOMBRERO J.P. BOTMA (JNR) VRYSTAAT HERMAN KLEYNHANS TIP TOP BEN VAN DER MERWE EVANTON ANTON MÜLLER VEEPLAAS BLOUSKOOL HOëRSKOOL KROONSTAD BOERDERY KROONSTAD GAUTENG TIBRA TIAAN BEKKER MODIMOLLE LEOTAL GEORGE STEGMANN LYNNWOOD MANOR SIRKEL W JACOB VD WESTHUIZEN NIGEL info@sirkelw.co.za EMMANEUL CAREL ANNANDALE CHRISSIESFONTEIN ssjanna@vodamail.co.za LUSANTA LUSANTA STOETERY LYTTLETON lusanta.stoet@gmail.com LIBRE ALLANT JOHANN VAN HEERDEN HEIDELBERG hndp@autocity.co.za OPLAAS GELUK HENDRINA DU TOIT HEIDELBERG hen3na@yahoo.com HIGHLAND GATE MARIUS FREEMAN HIGHLAND GATE BOERD- ERY NELSPRUIT marius@fermar.co.za CALSAN CALLAN STROUD IRENE mwstroud@mweb.co.za DOUBLE DEE DAWIE & DIWAN GOUWS BRUWERTAS JACQUES JACQUES BROKERS DOUBLE DEE BOERDERY LYTTLETON dawie@qs2.co.za W. BRUWER PAARDEKRAAL jacques@bruwer.co.za SUPER TROUPER ESTIE ACKERMAN else@capegate.co.za FAIRLANDS JUSTIN JOHNSON justinj@hi-rosebank.co.za FABEL-R RAELI DU PLESSIS FABEL-R TRUST NIGEL francoisdp.fabel@gmail.com WILBRO-S WILLEM BRONKHORST NIGEL willie@transmac.co.za 78 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

79 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 79

80 80 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

81 KWAZULU NATAL BIG J JACQUES ODENDAAL VRYHEID jacques@bundunet.co.za DRAKENSBERG JUSTIN FYVIE BERGVILLE justinfyvie2000@gmail.com CATHREW TREGENNA FARMING (PTY) LTD BERGVILLE andyfyvie@lantic.net LIMPOPO LEOCOR LEON DE LANGE IRENE Ldelange2@outlook.com VROEG BEGIN WALLY SMITH PRETORIA Piet.Lombaard@arcelormittal.com VERBROS JOHN SCHMIDT TUINPLAAS jcschmidt@senco.co.za DATON DAVE ENGELS NYLSTROOM davekengels@gmail.com JAKROE GERRIE ROETS NELSPRUIT quathquan@gmail.com INDRUK HENNIE & LOUISE INDRUK SANTA GERTRU- DIS MENLO PARK, PRE- TORIA drhnel@mweb.co.za BOERMAR JAAP & JAPIE MARÉ BOERDERY FAUNA PARK japie.rene@gmail.com BEERSEUN NORTHPARK TRADING TZANEEN creditors@beerseun.co.za RED BARREL RIAAN LUBBE MOKOPANE riaan@kmcmining.co.za MPUMALANGA TITZE HEINER HINZE COMMONDALE hinze@hinze.co.za LEEUPAN MANIE LOUWRENS REMAN BOERDERY (EDMS) BPK KINROSS reman@vodamail.co.za HEZEKIAH JUAN FREEMAN HEZEKIAH VELD SANTA NELSPRUIT juan.freeman1@gmail.com SANSA KOOS LOUWRENS KINROSS hblboerderye@gmail.com CONSORT AMY WILLIAMS SCOTSTON FARMS (PTY) LTD williams@soft.co.za DIEPGEZET PETRUS GROBLER DIEPGEZET BOERDRY WIERDAPARK peetgrobler@telkomsa.net NORTH WEST LOCKLORE KOOS LOCK SCHWEIZ- ER-RENEKE koos@locklore.co.za RENSBOU DAIL VAN RENSBURG DELAREYVILLE dail@cluesnet.co.za JOCHARL JOHANN DE WET TRUST DELAREYVILLE jocharl@lantic.net ZONDAGSPAN NAUDE PIENAAR LICHTENBURG naudepienaar@vodamail.co.za SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 81

82 JADUP JOSEPH DU PLESSIS SCHWEIZER RENEKE SANBOD HEIN BODEMER POTCHEFSTROOM HEPZIBAH KALLIE & HELENE VAN DER MERWE OTTOSDAL BARUGH ABEL JACHALS 1 TRUST POTCHEFSTROOM abelscholtz@live.com DEO VOLENTE JACOB VAN ZYL ZEERUST riavanzyl@webmail.co.za VLAKPAN WIMPIE MOOLMAN BUHRMANSDRIF wsmoolman@lantic.net SANTARUST JOHAN & HEINRICH HAVEMANN DELAREYVILLE santarust@lantic.net TOP CIRCLE LOUWRENS TOP CIRCLE SANTA GER- TRUDIS ZEERUST topcirclesantas@gmail.com GROOTKLIP MARKO THEUNISSEN OTTOSDAL markotheunissen@yahoo.com SANTA-RAY RAYMUND DE VIL- LIERS P.W.R. BOERDERY BK SANNIESHOF irmadevilliers@gmail.com TIEN JAAR BEPLAN HEIN TIEN JAAR BEPLAN KLERKSDORP jan-hendrik@comdi.co.za GROENLAND PAUL DOUBELL LEEUKOP TRUST LICHTENBURG pjd@jenny.co.za ROOIHUID A.M. KOEKEMOER JACTO COLIGNY tonykoekemoer78@gmail.com NORTHERN CAPE VALLEY-VENTURE TINA DE JAGER VRYBURG @bushveld.info SANDFLATS BOERTJIE STEYN UPINGTON gjssandflats@gmail.com BOUVLEIS BEN VAN STADEN UPINGTON vanstadenboerdery@yahoo.com RED ROCK ABRI LOCK RED ROCK SANTAS SCHWEIZ- ER-RENEKE abrilock@gmail.com GERBRI GERT BRITS gertbrits8@gmail.com WESTERN CAPE KOCHBO DANIE & FRANCO KOCH FAMILIE TRUST MOORREESBURG kt@kochbo.co.za GROENDAM JOHAN ENGELBRECHT GRAAFWATER groendam@mylan.co.za KORINGLAND DIRK & MARNUS KOTZE MOORREESBURG marnus@moorreesburg.net ERFPLAAS DERICK KLEYNHANS HEIDELBERG doorndrif@gmail.com BREEDE PIETER NIEMAND WORCESTER niemand@breede.co.za 82 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal

83 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal 83

84 84 SANTA GERTRUDIS joernaal 2018 journal