II. NOÄI DUNG MOÂN HOÏC

Transcription

1 I. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC VAØ HÌNH THÖÙC HÌNH THÖÙC ÑAÙNH GIAÙ 1. TEÂN MOÂN HOÏC: (POLICY AND STRATEGY FOR NATURAL RESOURCES AND ENVIRONMENT). 2. MÃ MÔN HỌC. 3. SỐ ĐƠN VỊ HỌC TRÌNH: 03 TC. 4. MỤC TIÊU MÔN HỌC. Mục tiêu tổng quát của môn học là cung cấp kiến thức chuyên sâu về tài nguyên môi trường và chính sách, chiến lược tài nguyên môi trường cho người học. Người học sau khi kết thúc môn học không những nắm vững các kiến thức chuyên sâu về tài nguyên môi trường, chính sách, chiến lược tài nguyên mà còn có kỹ năng xây dựng chính sách, chiến lược tài nguyên ở mọi cấp độ. 21/01/ I. GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC VAØ HÌNH THÖÙC HÌNH THÖÙC ÑAÙNH GIAÙ 3. PHAÂN PHOÁI THÔØI LÖÔÏNG Lyù thuyeát : 70% Thöïc haønh: 30% 4. HÌNH THÖÙC ÑAÙNH GIAÙ: * Đánh giá kết quả học tập của người học qua các tiêu chí: chuyên cần; ý thức trách nhiệm; và mức độ hoàn thành nhiệm vụ được giao đối với môn học. * Thang điểm đaùnh giaù keát quaû hoïc taäp: 10 ñieåm = 100%. Trong ñoù: - Thaûo luaän nhoùm treân lôùp: 10 % - Tieåu luaän : 30 % - Thi heát moân hoïc: 60% (Đề mở) II. NOÄI DUNG MOÂN HOÏC 2.1. NÔI DUNG TRÌNH BÀY TRÊN LỚP MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG VÀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG & NHU CẦU QUẢN LÝ BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. KHÁI QUÁT VỀ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG KHÁI QUYẾT VỀ CHÍNH SÁCH VÀ CHIẾN LƯỢC TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH VÀ CHIẾN LƯỢC TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP NGHIÊN CỨU ĐiỂN HÌNH. 3 4

2 II. NOÄI DUNG MOÂN HOÏC 2.2. CHUYÊN ĐỀ NGHIÊN CỨU CỦA HỌC VIÊN Chiến lược tài nguyên nước.strategies for natural resources\chien luoc về tài nguyên nước.doc Chiến lược sử dụng tài nguyên khoáng sản. Chiến lược về đa dạng sinh học. Chiến lược về tài nguyên đất. III. YÊU CẦU CỦA MÔN HỌC MÔN HọC YÊU CầU HọC VIÊN: 1. Thực hiện đầy đủ các các yêu cầu của giảng viên về việc: - Tham gia đầy đủ các giờ học & thảo luận trên lớp; tìm kiếm tài liệu để thảo luận. - Thảo luận nhóm - tùy theo nội dung trình bày trên lớp học, giảng viên đưa ra môt vấn đề để các nhóm thảo luận. - Các nhóm thảo luận trên lớp được hình thành ngay trong giờ học và thảo luận dưới sự hướng dẫn của giảng viên. 5 6 III. YÊU CẦU CỦA MÔN HỌC 2.Viết tiểu luận. - Tiểu luận được thực hiện theo nhóm, điểm chấm chung cho cả nhóm. - Nhóm được hình thành từ 8-10 học viên, nhóm trưởng được nhóm bầu lên (thường là người có uy tín, đã có kinh nghiệm công tác và có tinh thần trách nhiệm. - Đề tài sẽ được các nhóm chọn từ các đề tài xuất đx. 3. Thi hết môn học. IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP & NGHIÊN CƯÚ Tài liệu người học có thể tham khảo bao gồm: 1. Giáo trình/nội dung bài giảng của giáo viên (Giảng viên sẽ cung cấp cho học viên ở dạng file nếu học viên yêu cầu). 2. Tài liệu tham khảo bằng tiếng việt. - Tài nguyên môi trường & Phát triển bền vững Lê Huy Bá & Cộng sự. - Quản lý nhà nước đối với tài nguyên và môi trường - Phạm Thị Ngọc Trâm. 7 8

3 IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP & NGHIÊN CƯÚ - Sterner T (Dịch giả: TS. Đặng Minh Phương), Công cụ chính sách cho quản lý tài nguyên & Môi trường, Nhà xuất bản tổng hợp Tp.HCM, HCM. - Lưu Đức Hải (cb), Phạm Thi Việt Anh, Nguyễn Thị Hoàng Liên và Vũ Quyết Thắng 2006, Cẩm nang quản lý môi trường, Nhà xuất bản giáo dục, Hà Tây. IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP & NGHIÊN CƯÚ -Ascher,W., Healy, R. 1990, Natural Resource Policy Making in Developing countries, Duke University Press, America. - Camp, W.G., Daugherty,T.B (second edition), Managing our natural resources, Delma Publisher Inc, America IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP & NGHIÊN CƯÚ 3. Tài liệu bằng tiếng Anh. - Ascher,W., Healy, R. 1990, Natural Resource Policy Making in Developing countries, Duke University Press, America. - Camp, W.G., Daugherty,T.B (second edition), Managing our natural resources,delma Publisher Inc, America. IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP & NGHIÊN CƯÚ 3. Tài liệu bằng tiếng Anh. - Carter,N. 2001, The politics of the environment: Ideas, Activism, Policy, Cambridge, London - Misra,S.P., Pandey,S.N. 2008, Essential Environmental Studies, Ane Books India, New Delhi

4 IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP & NGHIÊN CƯÚ - Schmidt,M., Joao,E., Albrecht,E. 2010, Implementing Strategic Environmental Assessment, Springer Berlin Heidberg, German. - Rees,R., 1990 (second edition), Natural Resource: allocation, economics and policy, Routledge, London Toàn cầu hóa dẫn đến toàn cầu nhân lực Phải nghĩ gì? Trên mạng, CT Honda thông báo: Tuyển GĐ maketing, thiết kế máy,kĩ thuật viên đồ hoạ... công nhân kĩ thuật, tạp vụ. Đối tượng : CD ASEAN, TN ĐH & CNKT Chà! bằng cả tấn lúa cơ đấy. Ôi! TV hỏng chíp, chép gì đó. Bằng cái móng tay mà mất bạc triệu đắt quá! Như vậy về giá : 1 tấn hàng VN = 1tạ hàng TQ = 1yến hàng TL = 1Kg hàng HQ = 1gam hàng NB Kết quả : CD VN yếu tiếng ANH, thiếu một số kĩ năng NN cơ bản, chỉ được tuyển... Ta nghĩ gì và phải làm gì?

5 1. HiỆN TRẠNG SỬ DỤNG & NHU CẦU VỀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Đồng hành với với dân số tăng và mức sống của loài người tăng lên thì các loại tài nguyên như không khí sạch, nước, năng lượng, kim loại và vật liệu sợi càng trở nên hiếm/có giá trị và các vấn đề môi trường tăng nhanh MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Quyền lợi chính trị - xã hội về sử dụng tài nguyên môi trường càng ngày càng tăng nhanh, chính sách tài nguyên môi trường đang có một vị trí quan trọng trong các chương trình nghị sự quốc tế. Ở mỗi quốc gia, sự thay đổi môi trường và thị trường có thể ảnh hưởng khác nhau đối với từng loại tài nguyên môi trường, cấu trúc và mức tiêu thụ cũng như dân số của quốc gia đó MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Đây thực sự là tiếng chuông cảnh báo về nguy cơ nhưng cũng là nhu cầu và cơ hội mới để hình thành các dạng hoạt động thương mại MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Dân số tăng và nhu cầu tiêu thụ tài nguyên tăng nên sự cạnh tranh trên bình diện toàn cầu về các loại tài nguyên môi trường trở nên gay gắt hơn, dẫn đến ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường. Sự thay đổi nhanh chóng trong sử dụng tài nguyên môi trường làm tăng nhu cầu cải tiến cấu trúc sản xuất cũng như cấu trúc tiêu thụ nhằm được tạo được sự phồn thịnh và bền vững của môi trường

6 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Theo đánh giá của Ủy ban quốc tế về biến đổi khí hậu hoạt động của loài người đang làm thay đổi thành phần, cấu trúc của khí quyển. Hoạt động đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, hoạt động nông nghiệp và phá rừng đã và đang làm cho tầng dưới của bầu khí quyển trên địa cầu và đại dương nóng lên. Hiện tượng nóng lên của Trái đất đang ngày càng tăng, ảnh hưởng đến sinh kế của loài người MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Trên bình diện toàn cầu, hiện tượng nóng lên của Trái đất ảnh hưởng ghê gớm đến tài nguyên thiên nhiên như nước biển dâng, thay đổi về lượng và khuôn mẫu mưa, thay đổi thời tiết. Ngoài ra, biến đổi khí hậu còn dẫn tới thay đổi các khu vực trồng trọt, băng tan và tuyệt chủng các loài động thực vật. Do biến đổi khí hậu, một số tài nguyên môi trường trở nên khan hiếm trong khi một số lại trở nên dồi dào! MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Bức tranh về viễn cảnh tương lai của tài nguyên môi trường đã làm đau đầu các nhà hoạch định chính sách nói chung và chính sách tài nguyên môi trường nói riêng trong việc xác định được các vấn đề quan trọng trong hiện tại và thiết lập được các mục tiêu cũng như biện pháp giải quyết vấn đề đó. Theo Saarinen (2008), viễn cảnh tài nguyên môi trường trong tương lai như sau: Tiếp tục bùng nổ sử dụng tài nguyên môi trường trong nền kinh tế toàn cầu vì nhu cầu về nguyên liệu thô vẫn rất cao nhằm phát triển kinh tế, hơn nữa nhiều quan niệm cho rằng các vấn đề môi đã được cường điệu hóa. Công nghệ tiên tiến và kinh tế phát triển và nên kinh tế mở toàn cầu sẽ giải quyết được các vấn đề môi trường và tài nguyên MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Các chương trình tiên tiến và các mô hình vận hành sẽ thay đổi phù hợp với biến đổi khí hậu và chính sách về khí hậu vì loài người phải thay đổi phương thức sản xuất và tiêu thụ. Nền kinh tế của các quốc gia và các công nghệ tiên tiến đang đạt một số thành tựu trong việc chuyển từ sử dụng tài nguyên không tái tạo qua sử dụng tài nguyên tái tạo và sử dụng chu trình vật chất hiệu quả của tài nguyên. Công nghệ hiện đại sẽ ít gây ảnh hưởng về môi trường và tiêu thụ ít tài nguyên, người ta tin rằng sẽ tìm ra các giải pháp công nghệ hữu hiệu và hiệu quả trong sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường mà không cần phải can thiệp quá sâu vào cách sông và cách tiêu thụ của con người. Do đó, các vấn đề môi trường liên quan đến tài nguyên sẽ được giải quyết cùng với sự phát triển

7 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Viễn cảnh thiếu hụt năng lượng được xây dựng dựa vào quan điểm cho rằng hậu quả môi trường nghiêm trọng sẽ làm cho Trái đất thay đổi hoàn toàn và hậu quả sẽ không thể tính hết vì vậy thái độ của loài người đối với tài nguyên môi trường cũng thay đổi triệt để MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Yêu cầu phải có các mô hình vận hành mới mang tính toàn cầu trong các hoạt động kinh doanh, trong chính sách và cách hành xử thường nhật HiỆN TRẠNG & NHU CẦU VỀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 1.2. CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Các vấn đề như biến đổi khí hậu, chu trình cacbon/the carbon cycle và khí nhà kính đang là những thách thức mang tính toàn cầu. Mặc dù loài người có thể ngăn chặn biến đổi khí hậu nhưng nhu cầu ngày càng tăng về tài nguyên môi trường trên Trái đất đang làm nảy sinh những vấn đề quan trọng về kinh tế, xã hội và sinh thái CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Hoạt động thương mại và sự giao lưu có thể không lâu nữa sẽ thành công trong việc tạo ra thuận lợi trong quan hệ truyền thống như tạo ra nhiều tài nguyên môi trường phi vật chất và trao đổi quốc tế (Businesses and societies can no longer build their success on the basis of traditional relative advantage such as abundant natural resources as the key inputs are non- material and circulate internationally)

8 1.2. CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Nhiều loại tài nguyên môi trường sẽ không được thương mại trên thị trường truyền thống hoặc rất ít có trên thị trường. Điều rất quan trọng là phải thấy được những loại tài nguyên môi trường nào cũng như số lượng của từng loại tài nguyên cần dùng trong tương lai trong bối cảnh các sản phẩm và dịch vụ từ các dạng tài nguyên môi trường không ngừng thay đổi CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Nhu cầu phải có cách tiếp cận toàn diện và có hệ thống đối với các vấn đề tài nguyên môi trường. Cách tiếp cận này phải tính đến các hiện tượng xã hội khác nhau và mối liên hệ cũng như tương tác lẫn nhau của các hoạt động cá thể cả trên bình diện quốc gia và quốc tế CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Qúa trình xem xét phải có tính toàn diện và bản chất của vấn đề phải được xem xét một cách linh hoạt, các khía cạnh cần được xác định trong chính sách và chiến lược tài nguyên môi trường nhằm mục đích đạt được định hướng và thực tế hóa mục tiêu đã đề ra CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. - Khía cạnh kinh tế sinh khối (in the bioeconomy), thế hệ tương lai sẽ có nhu cầu sản phẩm nguồn gốc từ sợi và các hóa chất lấy từ nguồn sinh khối và các quy trình sinh học càng ngày càng đa dạng nhằm tối đa hóa giá trị tài nguyên và mang lại phồn thịnh cho loài người

9 1.2. CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. - Khía cạnh chu trình vật chất hiệu quả/ In an efficient material cycle, tài nguyên môi trường được sử dụng phải sản xuất được khối lượng sản phẩm tối đa và càng ít vật chất có giá trị thải bỏ càng tốt CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. - Khía cạnh phân bố tài nguyên: nhiều tài nguyên môi trường phân bố theo địa hình, địa lý của khu vực nên trở nên rất quan trọng cho địa phương hoặc khu vực. Mô hình sản xuất của các dạng tài nguyên khu vưc/regional resources làm giảm nhu cầu vận chuyển cho dạng tài nguyên đó ra ngoài khu vực nên tăng an ninh cung cũng như tăng sự phồn thịnh cho địa phương/khu vực CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. - Vấn đề biên giới và chủ quyền. Hợp tác quốc gia và quốc tế sẽ làm tăng cơ hội giao lưu thương mại trong lĩnh vực tài nguyên môi trường và tạo thuận lợi cho cạnh tranh làn mạnh CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Khai thác khoáng sản, tiêu thụ tài nguyên môi trường làm tăng mức độ cạnh tranh trong sử dụng đất và điều tiết môi trường. Biến đổi khí hậu và các vấn đề về năng lượng nảy sinh quyết định các nội dung của chính sách môi trường. Chính sách tài nguyên môi trường chú trọng đến các khía cạnh khác nhau của phát triển bền vững: sinh thái, kinh tế và xã hội. Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy 21/01/

10 1.2. CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Hiện nay rất khó để dự báo về sử dụng tài nguyên cũng như hiểu đươc mối liên hệ nội tại giữa các dòng vật chất, yếu tố môi trường, biến đổi khí hậu và việc giám sát nhằm hiểu rõ môi quan hệ tương hỗ đa chiều và các sự thay đổi. Tất cả những vấn đề này là những thử thách cũng như cơ hội ảnh hưởng lớn đến công đồng quốc tế nói chúng và của từng quốc gia nói riêng CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Trên bình diện quốc tế, đã có Hội đồng các chuyên gia (UN expert panel) nhằm nghiên cứu các vấn đề liên quan đến chính sách tài nguyên và ở Châu âu cũng đã có những hoạt động tích cực trong việc nghiên cứu các vấn đề về tài nguyên môi trường CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Sự thay đổi nhanh chóng của môi trường làm tăng nhu cầu về cải tổ phương thức sản xuất cũng như cách tiêu thụ. Trong tương lai, cần phải dầu tư cho sản xuất bền vững và bảo tồn tài nguyên, và vì vậy sẽ thúc đẩy cạnh tranh, công ăn việc làm và phát triển các khu vực CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Nhu cầu về chuyên gia có trình độ cao trong xây dựng chính sách quản lý tài nguyên tăng Cơ hội chia sẽ trách nhiệm cũng tăng lên giữa các công đồng, quốc gia và quốc tế cũng tăng lên

11 1.2. CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Sử dụng tài nguyên thiên nhiên thường bị ảnh hưởng bởi các yếu tố thị trường, yếu tố sản xuất, nhu cầu tiêu dùng và các nguyên tắc chỉ đạo của quốc gia và quốc tế. Đô thị hóa đã làm cho con người xa rời với tự nhiên, biến đổi khí hậu và giảm sút đa dạng sinh học đáng làm cho con người có ý thức hơn với môi trường CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Hiện nay, ít có quốc gia có chiến lược tài nguyên cùng một lúc cân nhắc tất cả các loại tài nguyên môi trường và các mối liên hệ của chúng dầu rằng có nhiều chiến lược đang được xây dựng cả trên bình diện quốc gia và quốc tế. Trách nhiệm quản lý điều hành sử dụng tài nguyên được phân chia cho các lĩnh vực khác nhau CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Các vấn đề liên quan đến tài nguyên môi trường đang ngày càng được quan tâm trong xây dựng chương trình, chiến lược trên bình diện quốc gia, khu vực và các lĩnh vực khác. Viễn cảnh về các vấn đề tài nguyên môi trường giúp xác đinh được các vấn đề hạn chế cũng như các giải pháp trong sử dụng tài nguyên môi trường CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Các chuyên gia đồng ý với quan điểm cho rằng có rất nhiều vấn đề liên quan đến tài nguyên môi trường và cần phải đa dạng hóa sử dụng bền vững tài nguyên môi trường

12 1.2. CÁCH TiẾP CẬN MỚI TRONG QuẢN LÝ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Cách nhìn truyền thống chưa thấu rõ các môi quan hệ kinh tế, cạnh tranh,.. nên khi xây dựng chiên lược, chính sách tài nguyên cần phải nhìn nhận từ góc độ môi trường và xã hội, vì vậy, chiến lược tài nguyên môi trường rất quan trọng trong quản lý và sử dụng tài nguyên hiện nay. 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURALRESOURCES) 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Các định nghĩa truyền thống về tài nguyên môi trường thường dựa trên quan điểm liên quan đến vật liệu thô/raw materials. Trong quan điểm này 3 vấn đề then chốt cần quan tâm là: * sự tồn tại của tài nguyên; * giá trị đối với con người; và * sự phù hợp với nguyên liệu TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURALRESOURCES) 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Trong các định nghĩa mới về tài nguyên môi trường, ngoài các yếu tố như thương mại, năng suất sản xuất và khả năng khai thác, yếu tố về tác động môi trường được bổ sung /In the new definitions the commercial and productive exploitative perspective is supplemented with the environmental impact perspective. 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURALRESOURCES) 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Chúng ta đang ở giai đoạn chuyển tiếp với cách tiếp cận toàn diện đối với tài nguyên môi trường, nghĩa là xem xét tài nguyên môi trường dưới góc độ kinh tế, sản xuất-sản lượng và môi trường, bao gồm cả các yếu tố xã hội. Và cách tiếp cận hệ sinh thái là một phần của giai đoạn chuyển tiếp này

13 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Cách tiếp cận hệ sinh thái là chiến lược sử dụng và bảo tồn tài nguyên môi trường, trong đó nhấn mạnh đến môi quan hệ và chức năng của hệ sinh thái và con người cũng như tính đa dạng cây trồng được xem là những khía cạnh thiết yếu của hệ sinh thái. The ecosystem approach refers to the strategy for the use and conservation of natural resources, in which particular emphasis is given to the functioning interaction of ecosystems, and in which people and cultural diversity is regarded as a crucial aspect of ecosystems ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Sử dụng cách tiếp cận hệ sinh thái, có thể quản lý hầu như toàn diện các tài nguyên hữu cơ và vô cơ/organic and inorganic natural resources nhằm mục đích nâng cao khả năng bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên. Theo cách tiếp cận hệ sinh thái, các tổ chức sống được xem xét theo các quy trình chủ yếu/the central processes, chức năng/functions và các mối quan hệ tương tác trong môi trường /interactions of their environments at all levels of natural diversity ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Cách tiếp cận hệ sinh thái tạo điều kiện đưa ra các thông tin có hệ thống. Chức năng của hệ sinh thái, các quá trình sinh thái cũng như xã hội là những vấn đề chủ đạo của cách tiếp cận này /the heart of the approach. Trong cách tiếp cận này, thông tin xã hội được xác định là một phần của thông tin tài nguyên môi trường. Trong cách tiếp cận hệ sinh thái, tất cả các khía cạnh khác nhau như quản lý hành chính, cấu trúc của các thể chế, hình thức vận hành, khung pháp lý cho việc thu thập thông tin, giám sát và ban hành quyết định đều được chú trong. 52

14 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN The ecosystem approach offers the means to produce such information systematically. The functionality of ecosystems services, and ecologi- cal and social processes are at the heart of the approach. In this way social information becomes defined as a part of natural resource information. In the ecosystem approach attention is paid above all to the various administrative and institutional structures, and operational terms, within the frameworks of which knowledge is produced and controlled, and decisions taken ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Trong khoa học tự nhiên khái niệm tài nguyên môi trường được xem xét theo nguồn gốc của tài nguyên, thành phần và vị trí của tài nguyên đó: tài nguyên tái tạo, tài nguyên không tái tạo; đặc tính vật lý, đặc tính hóa học; và theo khu vực của tài nguyên ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN In natural science the concepts have research as their starting point, and they relate to the origin of natural resources (non-renewable versus renewable natural resources), their composition (chemical, physical qualities), and location (vegetation or climatic zones) ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Trong khoa học xã hội, khái niệm tài nguyên môi trường xuất phát từ quan điểm quản lý, khái niêm tài nguyên môi trường theo quan điểm này liên quan đến giá trị tài nguyên (quy ra thành tiền, khối lượng sản phẩm), chất lượng sản phẩm, pháp lý

15 2.1. ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN In social sciences the concepts have research and management starting points, and they concern the value of natural resources (measurable monetarily, sustaining culture, production volume) commodity quality (legal angles, freely exploitable or under ownership, questions of possession), legislation (Land Extraction Act, Water Act), national economy, taxation, environment (matters essential to people, material non-material) and physical space (land use planning) ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Trong sản xuất và kinh tế, khái niệm tài nguyên môi trường được xem xét cụ thể đối với lĩnh vực sản xuất và sử dụng. In production and the economy the concepts are specific to fields of activity and production, and concern use (food, materials, energy production), availability (presumed, known, proven raw material resources), price (limiting value of utilization standard), dispensability, raw material classification and commerce ĐỔI MỚI TRONG KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN Khái niệm tài nguyên trong quan điểm môi trường khá biến động, dựa vào sự đa khía cạnh của mục tiêu. Các khái niệm này đề liên quan đến sinh thái, bảo tồn và tác đông Environmental concepts of natural resources are dynamic, target based and multidimensional. They involve ecological (ecosystems services, natural processes), conservation and use impacts (intrinsic value, numbers and biodiversity). 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.2. KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (Natural Resources).. Thuật ngữ Tài nguyên khá linh động (dynamic) nhưng ý nghĩa của thuật ngữ này thường thay đổi theo sự phát triển của khoa học và công nghệ.. Trước đây, người ta thường định nghĩa tài nguyên môi trường (tài nguyên thiên nhiên) là những vật chất có giá trị cụ thể đối với cuộc sống của loài người

16 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.2. KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (Natural Resources).. Tuy nhiên, ngày nay mọi thứ trên Trái đất này hầu như đều có giá trị sử dụng, nhưng thực tế một số tài nguyên như đất, nước, không khí, ánh sáng, cây trồng và động vật rất sẵn trong môi trường trong khi một số tài nguyên khác như khoáng sản, than đá, dầu mỏ, lại nằm sâu trong lòng đất và rất khó khai thác. Vậy, những thứ này có phải là tài nguyên không? 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.2. KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (Natural Resources).. Tài nguyên là do con người định nghĩa chứ không phải do chính bản chất của nó. Theo Ciriacy-Wantrup (1952), khái niệm tài nguyên/resource đầu tiên bao hàm một chất nào đó trong môi trường sống có giá trị sử dụng cho một mục đích cụ thể/certain end TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.2. KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (Natural Resources).. Trong cuộc sống và phát triển của mình, loài người liên tục nghiên cứu môi trường vật lý mà mình đang sống, khám phá và đánh giá được giá trị của các nguyên tố - yếu tố/element vô cơ, hữu cơ trong nó. 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.2. KHÁI NiỆM VỀ TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (Natural Resources)..Một nguyên tố nào đó trở thành tài nguyên, trước tiên phải thỏa mãn 02 điều kiên: loài người có sự hiểu biết và kỹ thuật, công nghệ để khai thác và sử dụng; và loài người có nhu cầu về nguyên tố đó..nếu 01 trong 02 điều kiện ở trên không thỏa mãn thì nguyên tố đó không báo giờ được gọi là tài nguyên

17 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.3. PHÂN LoẠI CÁC DẠNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Có thể chia tài nguyên môi trường của Trái đất dựa trên: Bản chất hóa học của tài nguyên; Sự sẵn có hay số lượng của tài nguyên; Khu vực xuất hiện của tài nguyên; Nguồn gốc; và Tính hữu dụng của tài nguyên. 2. TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG (NATURAL RESOURCES) 2.3. PHÂN LoẠI CÁC DẠNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Phân loại tài nguyên môi trường dựa trên bản chất hóa học. Có 03 loại tài nguyên, đó là: - Tài nguyên vô cơ/inorganic Resources. Những chất vô cơ có trong tự nhiên là tài nguyên vô cơ, những chất này có thể là: không khí/air, nước, đá/rocks, quặng khoáng/mineral ores, khoáng chất, PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG - Tài nguyên hữu cơ/organic resources. Những tài nguyên này là các chất hữu cơ về bản chất bao gồm các vật chất sống như cây cối/plants rừng (forest), động vật, vi khuẩn và các sản phẩm hữu cơ như nhiên liệu hóa thạch (fossil fuel: oil, coal, natural gas,..),.. - Tài nguyên hổn hợp/mixed resources: là những tài nguyên kết hợp thành phần cả vô cơ lẫn hữu cơ. Ví dụ, thổ nhưỡng được hình thành bởi cả chất vô cơ (đá bị phong hóa) và chất hữu cơ (mùn hình thành từ cây/plants và các loại động vật/animals hình thành từ hoạt động của các vi sinh vật, 2.3. PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Phân loại tài nguyên môi trường dựa trên sự có sẵn hay số lượng của tài nguyên. Theo cách phân loại này thì tài nguyên môi trường có các dạng sau:. Tài nguyên không thể cạn kiệt (Inexhaustible resources) là loại tài nguyên có số lượng lớn hoặc không thể cạn kiệt do tiêu thụ của loài người. Các loại tài nguyên dạng này có thể là: năng lượng mặt trời, không khí, nước, đất sét/clay, gió, thủy triều,

18 2.3. PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Tài nguyên có thể cạn kiệt (Exhaustible resources) là loại tài nguyên hiện diện trên Trái đất có hạn và thể bị cạn kiệt do khai thác và sử dụng quá mức. Các loại tài nguyên có thể cạn kiệt có thể là loại có thể tái tạo/renewable hoặc không thể tái tạo/nonrenewable. Tài nguyên có thể bị cạn kiệt bao gồm: 1). Tài nguyên không thể tái tạo /non-renewable resources, 2). Tài nguyên có thể tái tạo/ renewable resources PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Tài nguyên không thể phục hồi/ non-renewable resources - Tài nguyên không thể phục hồi là loại tài nguyên không có khả năng tái sinh và thay thế hoặc chỉ được tái sinh sau một khoảng thời gian rất dài. Ví dụ, dầu mỏ, than đá cần hàng triệu năm mới hình thành/tái tạo lại. - Loại tài nguyên này phân bố không đều trên Trái đất, có khu vực thì rất nhiều, nhưng có khu vực lại hiếm hoặc không tồn tại PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG - Tài nguyên không thể tái tạo có thể là tự nhiên như nhiên liệu hóa thạch/fossil fuels hoặc nhân tạo/man-made như nhựa tống hợp/polythene. Cần phải sử dụng hợp lý dạng tài nguyên này, nếu không sẽ thế hệ tương lai sẽ không có để sử dụng 2.3. PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Tài nguyên có thể phục hồi/ Renewable resources. - Dạng tài nguyên này có khả năng duy trì, tái xuất hiện/reappear hoặc thay thế/replacement trong một khoảng thời gian hợp lý/reasonable, nghĩa là chúng có thể được bổ sung (replenish), tái sinh (reproduce) hoặc tái chế (recycle)

19 2.3. PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG - Cân bằng giữa khai thác và phục hồi dạng tài nguyên này sẽ mãi mãi duy trì chúng, nếu sử dụng quá mức/over-use dạng tài nguyên này sẽ dẫn đến cạn kiệt chúng. Ví dụ: + Độ màu mỡ của thổ nhưỡng, nước, cây cối, các tổ chức sống, là tài nguyên tái tạo nhưng nếu sử dụng các dạng tài nguyên này vượt quá khả năng tái sinh của chúng thì các dạng tài nguyên này sẽ trở thành không thể phục hồi/non- renewable resources. + Chặt phá rừng và chăn thả quá mức có thể dẫn đến sa mạc hóa đất PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Phân loại tài nguyên môi trường dựa trên sự hiện diện của dạng tài nguyên đó/occurrence. Theo phân loại này, có 03 loại tài nguyên môi trường sau: 1) Tài nguyên quốc tế (International Resources). Đây là loại tài nguyên môi trường (natural resources) sẵn có ở tất cả mọi quốc gia và không có biên giới (no boundaries). Ví dụ, ánh sáng mặt trời, không khí, nhiều loại khí, đều có ở tất cả các quốc gia PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 2) Tài nguyên đa quốc gia (Multinational Resources). Đây là những loại tài nguyên được chia sẽ cho hơn một quốc gia. Ví dụ, sông, hồ,..một số loài chim di trú cũng thuộc loại tài nguyên này. 3) Tài nguyên quốc gia (National Resources). Đây là loại tài nguyên nằm trong một quốc gia cụ thể. Ví dụ, hình thái vật lý, cấu trúc địa chất/địa tầng, phức hệ động thực vật, hệ thống sông, ngòi và con người là tài nguyên quốc gia PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Phân loại tài nguyên môi trường dựa trên nguồn gôc/origin. Theo cách phân loại này có 02 dạng tài nguyên sau đây: Tài nguyên hữu sinh/biotic Resources. Đây là dạng tài nguyên có bản chất/basically là hữu sinh: rừng, cây cối, động thực vật, ví sinh vật, Nhiên liệu hóa thạch (fossil fuels) cũng xếp vào loại tài nguyên này vì nó có nguồn gốc là từ các chất hữu cơ; một số tài nguyên hữu sinh như rừng, vật nuôi,.. là tài nguyên tái tạo nhưng cũng có những tài nguyên hữu sinh như nhiên liệu hóa thạch là không thể tái tạo. Tài nguyên vô sinh/abiotic Resources là những tài nguyên bản chất được hình thành từ những vật vô sinh như đất, nước, khoáng chất (đồng sắt,..) 75 76

20 2.3. PHÂN LoẠI TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Phân loại tài nguyên môi trường dựa trên tính hữu dụng/utility - Trên cơ sở tính hữu dụng của tài nguyên, tài nguyên môi trường có thể là tài nguyên rừng, tài nguyên nước, lương thực - thực phẩm/food resources, tài nguyên năng lượng và bất kỳ dạng tài nguyên nào có giá trị sử dụng với loài người. - Một loại tài nguyên môi trường cụ thể nào đó có thể thuộc nhiều dạng phân loại. Ví dụ, năng lượng mặt trời là loại không thể cạn kiệt, rừng là tài nguyên tái tạo có thể cạn kiệt, nhiên liệu hóa thạch là tài nguyên không thể tái sinh và có thể cạn kiệt TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Chúng ta thường xác định trữ lượng tài nguyên tái tạo cho thế hệ tương lai dựa trên khả năng/tiềm năng sản xuất của tài nguyên trong một khoảng thời gian xác định nào đó TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Đã có nhiều dự đoán rất khả quan về tiềm năng năng lượng của các loại tài nguyên như thủy triều, năng lượng mặt trời, năng lượng gió Theo các dự đoán có cơ sở, tổng năng lượng mặt trời có thể nhận được để cho loài người tiêu thụ gấp 10 triệu lần năng lượng do loài người tiêu thụ hiện nay TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Tuy vậy, trong thực tế sự sẵn có (lượng năng lượng cung cấp) của tài nguyên lại phụ thuộc vào khả năng của loài người chuyển các tiềm năng đó thành năng lượng cung cấp cho quá trình phát triển, bao gồm cả mọi chi phí liên quan kể cả thiệt hại do môi trường bị suy thoái

21 2.4. TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Cũng tương tự, tổng tiềm năng sinh học của lục địa và đại dương của Trái đất có thể sản xuất vào khoảng 40 tấn thực phẩm cho một người/năm với mức dân số hiện nay, tức vào gấp 100 lần nhu cầu. Cả ước tính năng lượng và tiềm năng sinh học nói trên mới dựa vào sản lượng vật chất của hệ thống tự nhiên chứ chưa tính đến khả năng tác động của hệ thống kinh tế - xã hội của loài người TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Với nỗ lực dự đoán diện tích đất tiềm năng phục vụ cho nông nghiệp, trên cơ sở lấy các điều kiện sản xuất ở các nước tiến tiến áp dụng cho các nước kém phát triển, tổng diện tích đất có tiềm năng phục vụ cho trồng trọt của Trái đất là khoảng 3,2 3,6 tỷ ha, số liệu hiện có là 1,4 tỷ ha (Gerasimov, 1983) TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 2.4. TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Nếu tính một cách đơn thuần theo phương pháp dự kiến các diện tích đất có khả năng canh tác và trình độ công nghệ hiện nay có thể đáp ứng thì diện tích đất có khả năng phục vụ cho nông nghiệp vào khoảng 6,6 tỷ ha. Tuy vậy, do còn nhiều yếu tố khác liên quan đến con người (human constraints) thực tế diện tích đất có khả năng canh tác ít hơn nhiều so với con số 6,6 tỷ ha (Rees,J 1990). OX Tấn sản lương trên năm OX Sản lượng cực đại hàng năm phù hợp với phát triển bền vững. OY Nỗ lực khai thác nhằm đạt sản lượng cực đại Đường sản lượng bền vững Sản lượng bền vững cực đại Khu vực khủng khoảng suy thoái Cạn kiệt Y Hình: Biểu thị đường sản lượng bền vững OY 83 84

22 2.4. TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Khoáng vật/mineral Aluminium Cadiminum Chrominium ++ Cobalt Copper Gold Iron Lead Magnesium Mangnese + Mercury Nickel Phosphorus Potassium Platinium Silver Sulphur Tin Tungsten Zinc Khối lượng/resources (M 3)* 2.0 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Thời gian tồn tại với các tăng mức tiêu thụ theo tỷ lệ khác nhau /Life expectancy in years with different consumption growth rate** 166 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 10 9 Mức tăng trung bình hàng năm % 2% 5% 10% % Take notes: 2.4. TRỮ LƯỢNG TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG * The resource base is calculated by multiplying its elemental abundance measured in grams per metric ton times the total weight (24x10 8 in metric tons of the earth s crust. ** Life expectancies were calculated based on the average annual production figures for and these were taken from US Bureau of Mines Production figures assume that concentrates are 46 per cent Chromium. + Production figures assume that concentrates are 46 per cent Manganese (R Judith Rees, 1990) SUY KiỆT TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 2.5. SUY KiỆT TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Loài người - Dân số ngày cầng tăng. - Nhu cầu ngày càng lớn cả về số lượng lẫn chủng loại. - Khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển tạo điều kiện nâng cao năng lực khai thác. - Ý thức sử dụng tài nguyên kém. - Giảm sút về số lượng tài nguyên. - Giảm sút chất lượng tài nguyên. - Số lượng tài nguyên bị khai thác vượt quá xa số lượng tài nguyên tái tạo dẫn đến suy thoái, cạn kiệt tài nguyên KHÁI NiỆM VỀ THỜI GIAN SUY KiỆT VÀ TỒN LƯU CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Thời gian tồn lưu/life time của tài nguyên môi trường là khoảng thời gian mà tài nguyên đó sẵn sàng và đủ cho loài người sử dụng trên bình diện toàn cầu. (Life time of a resource is a period along time scale upto which its availability for human use is assured o a global basis)

23 2.5. SUY KiỆT TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG KHÁI NiỆM VỀ THỜI GIAN SUY KiỆT VÀ TỒN LƯU CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG. Thời gian suy kiệt tài nguyên là thời gian mà tài nguyên đó giảm sút đến mức không thể thỏa mãn nhu cầu của loài người để sử dụng. (Depletion time is a period along the time scale when the availability of the resource will decrease to such an extent that it is not available to meet human requirements) SUY KiỆT TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG KHUÔN MẪU CẠN KiỆT TÀI NGUYÊN (DEPLETION OF PATTERNS OF RESOURCES). 1) Chính sách quản lý tài nguyên môi trường không tốt, đặc biệt là chính sách khai thác sử dụng vứt bỏ sẽ đẩy nhanh tốc độ cạn kiệt tài nguyên trong môi trường.(rapid Depletion time It is due to policy extract use and throw away. It was prevalent during early years. There was unrestricted economic extraction, involving wastage at every step. The after use materials were thrown away) SUY KiỆT TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 2) Cách thức quản lý trong khai thác, lưu giữ và chế biến không hợp lý cũng là nguyên nhân làm cho tài nguyên môi trường dễ bị cạn kiệt, dầu rằng tốc độ không nhanh như khuôn mẫu 1. * (Extended depletion time - It involves proper management at the point of extraction, concentration and manufacture so that the wastage can be reduced. Partial recycling extends the depletion period of resources SUY KiỆT TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 3). Thực hiện các chiến lược bảo tồn khác nhau và các kỹ thuật phòng ngừa chất thải sẽ giúp kéo dài sự hiện diện và bảo tồn được tài nguyên môi trường. (Indefinite depletion time It involves various conservation strategies, as such depletion period of the resource can be extended indefinitely. Conservation techniques prevention of wastage, recycling and substitution.)

24 BIỂU ĐỒ BiỂU THỊ KHUÔN MẪU CẠN KiỆT TÀI NGUYÊN Cạn kiệt TN nhanh/ Rapid depletion time Cạn kiệt TN khá nhanh/extended depletion time Chưa rõ thời gian cạn kiệt TN/Indifinite depletion time 2.6. PHÂN BỐ TÀI NGUYÊN Đặc điểm phân bố của tài nguyên môi trường ở Việt nam nói riêng và trên thế giới nói chung là không đều về cả không gian lẫn thời gian. Nhiều loại tài nguyên môi trường chỉ tập trung ở một số nước trong khi rất nhiều nước khác lại không có loại tài nguyên đó. Ví dụ, khoảng 90% trữ lượng dầu đã phát hiện ra chỉ tập trung ở khoảng 15 nước trong số hơn 200 trên thế PHÂN BỐ TÀI NGUYÊN Thương mại quốc tế có thể điều tiết sự phân bố tài nguyên thông qua lưu chuyển tài nguyên môi trường từ khu vực này sang khu vực khác từ khu vực cung nhiều sang khu vực cầu nhiều/by allowing resources to move from areas of excess supply to areas of excess demand và do đó hiệu suất sử dụng tài nguyên sẽ cao hơn. Tuy vậy, vì tài nguyên môi trường là một trong những đầu vào không thể thiếu được của hoạt động sản xuất và rất cần thiết để duy trì chất lượng cuộc sống con người nên sự phân bố bất bình đẳng tài nguyên có thể là nguyên nhân gây xung đột giữa các dân tộc PHÂN BỐ TÀI NGUYÊN Tài nguyên thiên nhiên có thể đươc xem như là vốn tự nhiên /natural capital assets. Vốn vật chất tự nhiên này khác với nhân lực /human capital ở chổ, nó không được tạo ra bởi con người. Vốn tự nhiên có thể trở thành một yếu tố đầu vào quan trong trong nền kinh tế của một quốc gia /in a country s production function. Theo Josling (2009), sản lượng của một nền kinh tế có thể biểu thị qua phương trình sau: Y = f (K, L, N) Trong đó: Y - Sản lượng/ output, K L N - Vốn/capital. - Nhân lực/labour - Tài nguyên môi trường/natural resources

25 2.6. PHÂN BỐ TÀI NGUYÊN Cần phải xác định tài nguyên môi trường vừa là các yếu tố của sản xuất và cũng là hàng hóa có thể thương mại trên trường quốc tế: khoáng sản, quặng, dầu, và nhiều nguyên nhiên vật liệu khác có thể khai thác và bán buôn trên trường quốc tế. Tuy vậy, có nhiều tài nguyên lại có thể là nền tảng cơ bản của nền kinh tế quốc gia /form the economic basis for various sectors of the domestic economy và do đó chỉ có thể tham gia vào thương mại một cách gián tiếp/in trade in an indirect way PHÂN BỐ TÀI NGUYÊN Ví dụ, khí hậu và cảnh quan (climate and scenery) có thể xuất khẩu thông qua du lịch. Tương tự, đất nông nghiệp là một loại tài nguyên môi trường cố định ( fixed, immobile natural resource) chỉ có thể xuất khẩu thông qua xuất khẩu các sản phẩm trồng từ đất đó. Bởi vậy, về cơ bản, tài nguyên môi trường được xem như là nguyên nhân cho thương mại chứ không phải là hàng hóa thương mại (Hence, at a fundamental level, natural resources are often a reason for trade rather than tradable goods in their own right) CHÍNH SÁCH & CHIẾN LƯỢC TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 3.1. Khái niệm về CS & CL tài nguyên 3.2. Các công cụ CS tài nguyên Các đặc tính cầnphải xem xét Quy trình XDCS/CL

26 3.1 CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 3.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ CHÍNH SAÙCH TAØI NGUYEÂN MOÂI TRÖÔØNG. Chính saùch taøi nguyeân moâi tröôøng laø moät loaït hoaëc taäp hôïp caùc quy ñònh vaø nguyeân taéc ñöôïc tö lieäu hoaù (documented) moät caùch chính thöùc maø nhaø nöôùc, moãi caù nhaân, coâng ty hoaëc toå chöùc chaáp nhaän cho caùc hoaït ñoäng cuûa mình trong quaûn lyù taøi nguyeân moâi tröôøng /A natural resource policy is a set of rules or principles (usually formal and documented) that an individual, company or organization adopts for a chosen of natural resource management action. 3.1 CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Chính saùch taøi nguyeân moâi tröôøng laø toång theå caùc quan ñieåm, caùc chuaån möïc, caùc bieän phaùp, caùc thuû thuaät thöïc hieän nhaèm ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñeà ra. Chính saùch taøi nguyeân laø tieán trình cuûa caùc quyeát ñònh vaø laø khuoân maãu cho moïi hoaït ñoäng veà QLTN. Chính saùch taøi nguyeân moâi tröôøng laø taát caû nhöõng vieäc chính quyeàn choïn laøm hoaëc khoâng laøm ñeå quaûn lyù taøi nguyeân moâi tröôøng. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 101 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Caùc chính saùch coù theå ñöôïc ñeà ra vaø thöïc hieän ôû nhöõng taàng naác khaùc nhau: - chính saùch cuûa Lieân hieäp quoác; - chính saùch cuûa moät ñaûng; - chính saùch cuûa chính phuû; - chính saùch cuûa chính quyeàn ñòa phöông; - chính saùch cuûa moät boä; - chính saùch cuûa moät toå chöùc, ñoaøn theå, hieäp hoäi; - chính saùch cuûa moät doanh nghieäp Do ñoù coù theå phaân loaïi chính saùch thaønh 02 loaïi: Chính saùch coâng vaø chính saùch tö PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Nhöõng chính saùch do caùc cô quan hay caùc caáp chính quyeàn trong boä maùy nhaø nöôùc ban haønh nhaèm giaûi quyeát caùc vaán ñeà coù tính coäng ñoàng ñöôïc coi laø chính saùch coâng. Caùc chính saùch coâng thöôøng ñöôïc theå cheá hoaù thaønh caùc quyeát ñònh coù hieäu löïc phaùp lyù cuûa cô quan nhaø nöôùc. Hieän nay vaãn coøn nhieàu tranh luaän veà ñònh nghóa chính saùch coâng vaø xem ra seõ raát khoù ñaït ñöôïc nhaát trí roäng raõi

27 PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN William Jenkin ñònh nghóa chính saùch coâng nhö sau Chính saùch coâng laø moät taäp hôïp caùc quyeát ñònh coù lieân quan laãn nhau cuûa moät nhaø chính trò hay moät nhoùm nhaø chính trò gaén lieàn vôùi vieäc löïa choïn caùc muïc tieâu vaø caùc giaûi phaùp ñeå ñaït caùc muïc tieâu ñoù. Theo ñònh nghóa naøy, coù 02 vaán ñeà caàn phaûi nhaán maïnh: PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Chính saùch coâng khoâng phaûi laø moät quyeát ñònh ñôn leû naøo ñaáy maø laø moät taâïp hôïp caùc quyeát ñònh khaùc nhau coù lieân quan vôùi nhau trong moät khoaûng thôøi gian daøi. Chính saùch coâng do caùc nhaø chính trò trong boä maùy nhaø nöôùc ban haønh, töùc laø, caùc cô quan nhaø nöôùc laø chuû theå ban haønh chính saùch coâng PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Moät soá ñaëc tröng quan troïng cuûa chính saùch coâng Thöù nhaát: Chuû theå ban haønh cuûa chính saùch coâng laø nhaø nöôùc, caùc cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc (Quoác hoäi, chính phuû, caùc Boä, chính quyeàn ñòa phöông caùc caáp). Caùc cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc vöøa laø chuû theå ban haønh chính saùch coâng vöøa laø chuû theå ban haønh chính saùch tö caùc chính saùch tö do cô quan nhaø nöôùc ban haønh laø nhöõng chính saùch chæ nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thuoäc veà noäi boä cô quan ñoù) PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Thöù hai: Chính saùch coâng bao goàm nhieàu quyeát ñònh coù lieân quan laãn nhau. Tröôùc heát chuùng ta khoâng neân ñoàng nhaát khaùi nieäm quyeát ñònh ôû ñaây vôùi caùc quyeát ñònh haønh chính, caøng khoâng theå coi ñoù chæ laø nhöõng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc. Khaùi nieäm quyeát ñònh ôû ñaây coù nghóa roäng hôn, noù coù theå ñöôïc coi nhö laø moät löïa choïn haønh ñoäng cuûa nhaø nöôùc

28 PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Caùc quyeát ñinh naøy coù theå bao goàm caû luaät, caùc quyeát ñònh döôùi luaät, thaäm chí caû nhöõng yù töôûng cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo theå hieän trong lôøi noùi vaø haønh ñoäng cuûa hoï. Song chính saùch khoâng ñoàng nghóa vôùi moät ñaïo luaät rieâng bieät hay moät vaên baûn naøo ñoù PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Chính saùch laø moät chuoãi hay moät loaït caùc quyeát ñònh cuøng höôùng vaøo giaûi quyeát moät vaán ñeà chính saùch, do moät hay nhieàu caáp khaùc nhau trong boä maùy nhaø nöôùc ban haønh trong moät thôøi gian daøi PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Moät chính saùch coù theå ñöôïc theå cheá hoaù thaønh caùc vaên baûn phaùp luaät ñeå taïo tính phaùp lyù cho vieäc thöïc thi, song noù coøn bao goàm nhöõng phöông aùn, haønh ñoäng khoâng mang tính baét buoäc maø coù tính ñònh höôùng, kích thích phaùt trieån PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Thöù ba: Caùc quyeát ñònh cuûa chính saùch laø nhöõng quyeát ñònh haønh ñoäng, coù nghóa laø chuùng bao goàm caû nhöõng haønh vi thöïc tieãn. Chính saùch coâng khoâng chæ theå hieän döï ñònh cuûa nhaø hoaïch ñònh chính saùch veà moät vaán ñeà naøo ñoù maø coøn bao oàm caùc haønh vi thöïc hieän caùc döï ñònh ñoù

29 PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Thöù tö: Chính saùch coâng taäp trung giaûi quyeát moät vaán ñeà ñang ñaët ra trong ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi theo nhöõng muïc tieâu xaùc ñònh. Thöù 5: Xeùt theo nghóa roäng chính saùch coâng bao goàm nhöõng vieâc nhaø nöôùc ñònh laøm vaø khoâng ñònh laøm (Chính saùch thaû noåi giaù caû hoaëc laõi suaát khoâng can thieäp vaøo söï leân xuoáng cuûa giaù caû vaø laõi suaát) PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Thöù 6: Chính saùch coâng taùc ñoäng ñeán caùc ñoái töôïng cuûa chính saùch. Ñoái töôïng cuûa chính saùch laø nhöõng ngöôøi chòu söï taùc ñoäng hay ñieàu tieát cuûa chính saùch: ñoái töôïng tröïc tieáp laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp chòu söï ñieàu chænh cuûa chính saùch ñoù, ñoái töôïng giaùn tieáp laø nhöõng ngöôøi chòu aûnh höôûng cuûa chính saùch ñoù moät caùch giaùn tieáp PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Thöù baûy: Chính saùch coâng ñöôïc nhaø nöôùc ñeà ra nhaèm phuïc vuï lôïi ích chung cuûa coäng ñoàng hoaëc quoác gia PHÂN LoẠI CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Caùc toå chöùc, doanh nghieäp, caùc hieäp hoäi, ñoaøn theå coù theå ñeà ra nhöõng chính saùch rieâng bieät ñeå aùp duïng trong phaïm vi moät toå chöùc, doanh nghieäp, hieäp hoäi hay ñoaøn theå ñoù. Caùc chính saùch naøy nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñaët ra cho moãi toå chöùc, chuùng chæ coù hieäu löïc thi haønh trong toå chöùc ñoù. Vì vaäy, chuùng mang tính chaát rieâng bieät vaø ñöôïc coi laø nhöõng chính saùch tö

30 3.2. ĐỊNH NGHĨA & KHÁI NiỆM VỀ CHIẾN LƯỢC Theo Riley (2012), Chiến lược là những định hướng và mục tiêu của một tổ chức xác lập cho một thời gian dài nhằm đạt được những lợi thế cho tổ chức đó thông qua sử dụng các nguồn tài nguyên trong một môi trường đầy thử thách nhằm thỏa mãn nhu cầu của thị trường và đáp ứng được mong đợi của các nhóm đối tượng Jim Riley:Sunday23September,2012: ĐỊNH NGHĨA & KHÁI NiỆM VỀ CHIẾN LƯỢC "Strategy is the direction and scope of an organisation over the long-term: which achieves advantage for the organisation through its configuration of resources within a challenging environment, to meet the needs of markets and to fulfil stakeholder expectations (Jim Riley, 2012). ( Jim Riley : Sunday 23 September, 2012: definition) ĐỊNH NGHĨA & KHÁI NiỆM VỀ CHIẾN LƯỢC Chieán löôïc laø moät chöông trình haønh ñoäng toång quaùt, trieån khai caùc nguoàn löïc ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu toaøn dieän veà phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi trong moät thôøi gian töông ñoái laâu daøi (10 naêm, 20 naêm). Xaây döïng chieán löôïc laø moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa nhaø nöôùc. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy ĐỊNH NGHĨA & KHÁI NiỆM VỀ CHIẾN LƯỢC Thoâng thöôøng, moät chieán löôïc lôùn cuûa nhaø nöôùc bao goàm moät soá chính saùch caàn thieát ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà böùc xuùc, nhaèm hoã trôï cho tieán trình thöïc hieän caùc muïc tieâu chieán löôïc ñeà ra. Chính saùch coù taùc duïng hoã trôï cho chieán löôïc, taïo ra nhöõng ñoäng löïc quan troïng vaø moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå thöïc hieän chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 120

31 3.2.1 PHÂN LoẠI CHIẾN LƯỢC TRONG CÁC TỔ CHƯC Chiến lược tồn tại ở nhiều cấp độ trong bất kỳ tổ chức nào, từ cấp độ tập đoàn đến các bộ phận riêng rẽ trong tổ chức đó. 1) Chiến lược của liên hiệp các công ty (tập đoàn)/corporate Strategy. Chiến lược của công ty/tập đoàn là chiến lược liên quan đến các mục tiêu tổng thể và phạm vi của công ty nhằm đáp ứng sự mong đơị của các cổ đông. Chiến lược của công ty đóng vai trò then chốt vì nó ảnh hưởng lớn đến các nhà đầu tư của công ty và là đạo luật hướng dẫn quá trình ban hành quyết định trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của công ty đó. Chiến lược của công ty thường được tuyên bố rất rõ ràng trong một buổi công bố nhiệm vụ của đơn vị PHÂN LoẠI CHIẾN LƯỢC TRONG CÁC TỔ CHƯC 2) Chiến lược kinh doanh của đơn vị /Business Unit Strategy chủ yếu là chiến lược liên quan đến làm thế nào để cạnh tranh thắng lợi trong một thị trường cụ thể nào đó. Chiến lược kinh doanh bao gồm những quyết định về sự chọn lựa sản phẩm thỏa mãn nhu cầu của khách hàng, biện pháp đạt được những ưu thế đối với các đối thủ cạnh tranh, khai thác và tạo ra những cơ hội mới PHÂN LoẠI CHIẾN LƯỢC TRONG CÁC TỔ CHƯC 3) Chiến lược vận hành/operational Strategy - liên quan đến các vấn đề làm thế nào để tổ chức các bộ phận trong đơn vị phân phối/điều phối các hướng dẫn/chỉ thị chiến lược của cấp trên (tập đoàn, công ty). Chiến lược vận hành, do đó, tập trung vào các vấn đề như tài nguyên, quy trình, nhân lực,.. Operational Strategy - is concerned with how each part of the business is organised to deliver the corporate and business-unit level strategic direction. Operational strategy therefore focuses on issues of resources, processes, people etc. 3.3 KẾ HOAÏCH TAØI NGUYEÂN MOÂI TRÖÔØNG Keá hoïach laø moät chöông trình cuï theå ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñònh tröôùc. Keá hoaïch ñeà ra bao goàm nhöõng muïc tieâu cuï theå vaø nhöõng giaûi phaùp haønh ñoäng cuï theå ñöôïc löïa choïn ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu naøy. Keá hoaïch ñöôïc laäp ra cho nhöõng khoaûng thôøi gian xaùc ñònh: 5 naêm, haøng naêm, nöûa naêm, quy,ù Sau khi keá hoaïch ñöôïc pheâ chuaån, noù laø caên cöù phaùp lyù ñeå höôùng daãn hoaït ñoäng vaø ñaùnh giaù hoaït ñoäng cuûa caáp thöïc hieän keá hoaïch /21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 124

32 3.4 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA CHÍNH SAÙCH TAØI NGUYEÂN MOÂI TRÖÔØNG Chính saùch coù ñaëc ñieåm vöøa laø saûn phaåm vöøa laø quy trình. 3.5 QUY TRÌNH XAÂY DÖÏNG CHÍNH SAÙCH & CHIEÁN LÖÔÏC TAØI NGUYEÂN MOÂI TRÖÔØNG Moái quan heä giöõa chính saùch vaø keát quaû Tính saûn phaåm/products cuûa chính saùch vì noù laø keát quaû cuûa moät quaù trình. Chính saùch taøi nguyeân moâi tröôøng Keát quaû chính Keát quaû veà taøi nguyeân moâi tröôøng Tính quy trình cuûa chính saùch laø vì noù lieân quan ñeán giai ñoaïn xaây döïng chính saùch vaø giai ñoaïn Chính saùch kinh teá Keát quaû veà kinh teá thöïc hieän 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 125 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 1 Ñaëc tính laø haøng hoaù coâng coäng/public goods Nhieàu taøi nguyeân moâi tröôøng coù theå xem laø haøng hoaù coâng coäng vì tieâu thuï cuûa caù nhaân naøy khoâng laøm giaûm ñi möùc tieâu thuï cuûa baát cöù caù nhaân naøo khaùc ñoái vôùi cuøng moät loaïi haøng hoaù. /each individual s consumption lead to no subtractions from any other individual s consumption of that good. Ñaëc tính cuûa haøng hoaù coâng coäng: Tính khoâng ñoái thuû/non-rival tieâu thuï cuûa moät caù nhaân naøo ñoù khoâng laøm haïn cheá möùc tieâu thuï cuûa caù nhaân khaùc Ví duï: Moät ngöôøi naøo ñoù hít thôû khoâng khí trong laønh khoâng theå baét ngöôøi khaùc khoâng ñöôïc söû duïng khoâng khí saïch ñeå thôû CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Tính khoâng loaïi tröø/non excludable Moät caù nhaân naøo ñoù kìm haõm ñöôïc hoaït ñoäng gaây oâ nhieãm thì caù nhaân khaùc cuõng ñöôïc lôïi töø hoaït ñoäng ñoù. Ví duï: Moät ngöôøi giaûm duøng xe hôi thì ngöôøi khaùc cuõng ñöôïc lôïi laø hít thôû ñöôïc khoâng khí trong laønh. Baûn chaát coâng coäng cuûa caùc vaán ñeà moâi tröôøng raát quan troïng ñoái vôùi caùc nhaø xaây döïng chính saùch bôûi: Caùc noã löïc baûo veä moâi tröôøng coù theå vaáp phaûi caùc haønh ñoäng choáng ñoái cuûa taäp theå. Ví duï, Moät soá nhaø maùy taäp trung gaàn nhau cuøng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng seõ coù theå ñeà nghò cô cheá khuyeân khích ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï (giaûm thueá ñeå trích cho coâng taùc xöû lyù). 128

33 CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Lôïi ích thu ñöôïc töø vieäc söû duïng haøng hoaù coâng coäng thöôøng chæ taäp trung ôû moät nhoùm ngöôøi saûn xuaát, trong khi chi phí xöû lyù coù theå phaân taùn cho nhieàu ngöôøi gaùnh chòu. Ví duï, Moät nhaø maùy SX naêng löôïng phaùt thaûi vaøo khoâng khí moät löôïng lôùn Sulphur Dioxide gaây ra möa axit ôû nhöõng nôi raát xa so vôùi nôi phaùt thaûi vaø nhöõng nôi bò möa axit phaûi toán chi phí xöû lyù CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 2 Tính phöùc taïp vaø khoâng chaéc chaén. Thoâng thöôøng raát khoù xaùc ñònh vaø giaûi thích caën keõ caùc moái lieân heä giöõa caùc hieän töôïng tö nhieân vaø hieän töôïng taïo ra do con ngöôøi. Do coù söï taùc ñoäng töông hoã, qua laïi giöõa caùc heä sinh thaùi neân caùc vaán ñeà moâi tröôøng khoâng theå giaûi quyeát moät caùch rieâng leõ. Trong thöïc teá ñaõ coù nhöõng chính saùch coù taùc ñoäng toát ôû ôû moät khu vöïc naøo ñoù nhöng laïi laøm naûy sinh nhöõng vaán ñeà khoâng mong ñôïi hoaëc phaù huyû nhöõng thaønh quaû ôû moät soá khu vöïc khaùc. Ví duï, xaây döïng caùc oáng khoùi cao ôû nhöõng khu coâng nghieäp cuûa Anh nhöõng naêm 1950 ñaõ coù taùc duïng laøm giaûm haún chaát thaûi trong khí ôû caùc KCN giaûm nhöng laïi gaây ra hieän töôïng möa axit ôû nhöõng vuøng raát xa (Scandinavia) CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Moät soá eùp buoäc chính trò cuõng caûn trôû giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng. - Moät soá giaûi phaùp moâi tröôøng trong noâng nghieäp hieän ñaïi nhö choáng xoùi moøn, choáng oâ nhieãm caùc doøng soâng caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc döïa treân caùc chính saùch coâng coäng coù tính vó moâ hôn nhö: caùc quy ñònh thöông maïi quoác teá, chieán löôïc saûn xuaát löông thöïc quoác gia; chính saùch giaù caû noâng saûn ôû caùc nöôùc thaønh vieân Lieân minh Chaâu AÂu CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Nhieàu vaán ñeà moâi tröôøng hieän nay chöa ñöôïc giaûi thích roõ döïa treân caùc chöùng cöù khoa hoïc. Ví duï, thöïc teá coù söï bieán ñoåi khí haäu hay khoâng, neâáu coù thì ñoù laø do con ngöôøi hay yeáu toá töï nhieân? Thöïc phaåm bieán ñoåi gen coù lôïi hay haïi? Thaäm chí, coù nhöõng vaán ñeà ñaõ ñöôïc saùng toû nhöng nhieàu vaán ñeà lieân quan ñeán vaán ñeà ñoù cuõng caàn tieáp tuïc ñöôïc laøm roõ. Ví duï, vieäc phaùt hieän ra moâi tröôøng bò oâ nhieãm bôûi caùc hoaït ñoäng giao thoâng nhöng caàn phaûi ñònh löôïng hoaù caùc chaát gaây oâ nhieãm. 132

34 CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Tính khoâng thay ñoåi hoaëc khoâng theå ñaûo ngöôïc Thöïc teá cho thaáy tínhï phöùc taïp cuûa caùc vaán ñeà moâi tröôøng coøn taêng theâm bôûi tính khoâng thay ñoåi/khoâng theå phuïc hoài cuûa moâi tröôøng. Ví duï, khi traùi ñaát bò söû duïng vöôït quaù söùc taûi cuûa noù thì caùc taøi nguyeân moâi tröôøng seõ bò huyû hoaïi vaø khoâng theå söûa chöõa, phuïc hoài Tính khoâng theå ñaûo ngöôïc laøm taêng theâm aùp löïc cho caùc nhaø xaây döïng chính saùch, ñaëc bieät laø trong caùc chính saùch taøi chính, trôï caáp xaõ hoäi. Ví duï, moät chính saùch veà thueá hoaëc lôïi töùc khoâng hôïp lyù chæ coù theå söûa ñoåi trong nhöõng naêm sau vaø ngöôøi ta khoâng theå söûa laïi nhöõng thieáu soùt tröôùc ñaây CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 4 Tính bieán ñoäng theo khoâng gian vaø thôøi gian Bieán ñoäng theo thôøi gian Nhieàu vaán ñeà moâi tröôøng raát phöùc taïp bôûi taùc ñoâïng cuûa noù coù tính laâu daøi vaø haàu nhö caùc taùc ñoäng aûnh höôûng nhieøu hôn ñoái vôùi theá heä töông lai so vôùi theá heä hieän taïi, rong khi caùc chính saùch chöõa trò caàn phaûi coù tröôùc khi aûnh höôûng tieâu cöïc xuaát hieän hoaøn toaøn. Ñeå baûo veä theá heä töông lai, moät soá haønh ñoäng phaûi ñöôïc thöïc hieän ngay nhöng khuynh höôùng cuûa caùc nhaø chính trò laø thöôøng ngaén haïn. Thöïc teá, raát khoù thuyeát phuïc ñeå moïi ngöôøi hy sinh quyeàn lôïi hieïn taïi cho moät theá heä chöa xuaát hieän. Thoâng thöôøng giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng hieän taïi seõ deã hôn raát nhieàu so vôùi xaây döïng chính saùch giaûi quyeát caùc vaán ñeà moâi tröôøng trong töông laïi CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Bieán ñoäng theo khoâng gian Caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng cuõng thay ñoåi raát nhieàu veà khoâng gian. Möïc nöôùc bieån daâng cao seõ aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán caùc vuøng duyeân haûi vaø luïc ñòa thaáp nhö Bangladesh; Egyps..; vieäc ñoùng cöûa caùc nhaø maùy ñieän nguyeân töû ôû Ñoâng Ñöùc sau khi nöôùc Ñöùc thoáng nhaát laøm giaûm nguy cô söï coá moâi tröôøng nhöng laïi taêng löôïng ngöôøi thaát nghieäp Bieán ñoäng theo thôøi gian vaø khoâng gian cuûa caùc vaán ñeà moâi tröôøng coù nghóa laø chi phí cho caùc giaûi phaùp phuïc hoài moâi tröôøng seõ khoâng ñöôïc phaân ñeàu. Caùc chính saùch taøi nguyeân moâi tröôøng seõ taïo ra tình traïng ngöôøi thaéng, keû thua. Vì vaäy, chính quyeàn caàn phaûi caân ñoái ñöôïc lôïi ích cuûa moïi ngöôøi vaø ñaây chính laø nhöõng vaán ñeà quan troïng veà coâng baèng xaõ hoäi giöõa caùc theá heä hieän taïi vaø töông lai CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 5 Tính khoâng ranh giôùi Nhieàu vaán ñeà moâi tröôøng coù tính khoâng ranh giôùi: loã thuûng taàng ozon, oâ nhieãm nöôùc bieån, thay ñoåi khí haäu. Do ñoù, nhieàu vaán ñeà moâi tröôøng mang tính toaøn caàu chæ coù theå giaûi quyeát baèng caùc haønh ñoäng phoái hôïp bôûi coäng ñoàng quoác teá. Do moãi quoác gia ñeàu coù chuû quyeàn vaø theo hoïc thuyeát chuû quyeàn quoác gia thì seõ khoâng coù moät chính quyeàn chung cho theá giôùi (World Government) vaø chính saùch cuûa quoác gia naøy khoâng theå aùp ñaët cho quoác gia khaùc thöïc hieän. Ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng coù tính khoâng bieân giôùi ñoøi hoûi phaûi coù söï hôïp taùc giöõa caùc quoác gia nhaèm xaây döïng moät theå cheá chung/quoác teá nhaèm giuùp ñôõ vaø loâi keùo nhieàu daân toäc phoái hôïp haønh ñoäng. 136

35 CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 6 Tính manh muùn trong cô caáu haønh chính Cô caáu haønh chính caùc caáp chính quyeàn thoâng thöôøng ñöôïc chia ra caùc Boä khaùc nhau: Boä Giaùo duïc; Boä Coâng nghieäp, Boä Y teá Nhoùm caùc boä thuoäc caùc nghaønh kinh teá nhö taøi chính, coâng nghieäp, naêng löôïng, noâng nghieäp...thöôøng ñöa ra nhöõng quyeát saùch lieân quan ñeán saûn xuaát, tieâu thuï vaø nhöõng hoaït ñoäng naøy coù aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán moâi tröôøng CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caùc boä rieâng bieät ñöa ra nhöõng chính saùch nhaèm ñeo ñuoåi muïc ñích ñaõ ñònh vaø ít khi xem xeùt nhöõng taùc ñoäng moâi tröôøng do hoaït ñoäng cuûa mình gaây ra. Ví duï, Boä Giao thoâng Vaän taûi ñöa ra nhöõng döï aùn xaây döïng ñöoøng cao toác; Boä Noâng nghieäp chaáp nhaän vaø khuyeân khích phöông phaùp thaâm canh (intensive farming) Coâng taùc baûo veä moâi tröôøng giao cho Boä taøi nguyeân & Moâi tröôøng Söï taùc ñoäng töông hoã giöõa kinh teá vaø sinh thaùi khoâng coù ranh giôùi haønh chính cuõng nhö ranh giôùi veà theå cheá (administrative and institutional boundaries), raát nhieàu vaán ñeà moâi tröôøng coù tính ña lónh vöïc vaø ñoøi hoûi söï hôïp taùc ña phöông môùi giaûi quyeát ñöôïc. Ví duï, chieán löôïc haïn cheá thay ñoåi khí haäu ñoøi hoûi phaûi coù söï keát hôïp giöõa caùc lónh vöïc nhö giao thoâng, coâng nghieäp, noâng laâm nghieäp.vaø caùc chính saùch kinh teá khaùc CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG 7 Ñieàu tieát caùc hoaït ñoäng moâi tröôøng baèng caùc quy ñinh luaät phaùp Moâi tröôøng bò huyû hoaïi thöôøng laø do saûn phaåm phuï/by product cuûa caùc hoaït ñoäng hôïp phaùp (Weale 1992). Ñeå giaûm nhöõng taùc ñoäng veà moâi tröôøng, caùc caáp chính quyeàn coù theå duøng caùc quy ñònh phaùp luaät, kinh teá vaø xaõ hoäi ñeå ñieàu tieát. Ñieàu tieát baèng caùc quy ñònh luaät phaùp thöôøng laø toång hôïp caùc coâng cuï chính saùch chöù khoâng chæ laø coâng cuï phaùp lyù/legal instrument. Ví duï, thieát laäp caùc tieâu chuaån xaû thaûi cho moät nhaø maùy hoaëc khuyeán khích taùi cheá CÁC ĐẶC TÍNH CỐT LÕI CỦA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Trong thöïc teá, tính ñieàu tieát cuûa nhieàu chính saùch taøi nguyeân moâi tröôøng maâu thuẫn vaø ñoái khaùng vôùi nhieàu chính saùch khaùc. Ví duï, duøng thueá vaø chi phí coâng ích ñeå phaân boå taøi nguyeân. Moät soá quy ñònh phaùp luaät ñöôïc chính quyeàn aùp duïng coù theå gaây ra nhöõng keát quaû tieâu cöïc nhö: laøm taêng nguy cô toån thaát ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng SXKD, giaûm tính caïnh tranh trong SX, taêng nguy cô thaât nghieäp trong coäng ñoàng daân cö hoaëc ngöôøi tieâu duøng phaûi traû soá tieàn lôùn hôn do hoï muoán coù haøng hoaù saïch vaø an toaøn hôn

36 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Chính saùch coâng luoân ñöôïc xem xeùt döôùi goùc ñoä moät quy trình, bao goàm caùc hoaït ñoäâng lieân quan laãn nhau ñöôïc tieán haønh töø khi vaán ñeà chính saùch naûy sinh cho ñeán khi noù ñöôïc giaûi quyeát bôûi caùc chuû theå tham gia vaøo quy trình naøy. Thöïc teá ñaõ coù raát nhieàu moâ hình veà quy trình chính saùch coâng (Public policy process) ñöôïc ñöa ra bôûi caùc hoïc giaû khaùc nhau QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán quy trình xaây döïng chính saùch Quy trình xaây döïng vaø thöïc thi chính saùch bò aûnh höôûng bôûi boán löïc löôïng (vectô) chính:xaõ hoäi,moâi tröôøng, Chính trò & Kinh teá. Tuyø theo saéc thaùi chính trò, söï thaønh coâng hay thaát baïi cuûa caùc nhoùm coù lieân quan, caùc phöông vaø höôùng cuûa caùc vectô coù theå thay ñoåi veà cöôøng ñoä vaø muïc ñích. Xaõ hoäi Kinh teá Chính saùch Moâi tröôøng Chính trò 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Nghieân cöùu vaán ñeà. Xaùc ñònh vaán ñeà. Ñaët muïc tieâu. Phaân tích vaø löïa choïn phöông aùn. Thöïc hieän, ñieàu haønh vaø kieåm tra chính saùch. Ñaùnh giaù vaø xem xeùt. Duy trì, tieáp tuïc hoaëc keát thuùc chính saùch. Theo Gunn (1966), Xaây döïng chính saùch. Theå cheá hoaù chính saùch. Thoâng qua chính saùch. Ñöa chính saùch vaøo thöïc hieän. Ñaùnh giaù chính saùch. (Anderson (1975) Information system Feedback POLICY-MAKING PROCESS Loop Policy formulation (General objectives, legislation) Establish appropriate methods Implementation of plans Analysis of results (Test against policy objectives) Establish deail goals Develop appropriate institutions or orgaisations Day to day operations R. Judish Rees /21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 144

37 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Tuy coù nhieàu moâ hình veà quy trình chính HoẠCH ĐỊNH saùch coâng coù khaùc nhau veà chi tieát, song cô THỰC THI baûn caùc moâ hình quy trình chính saùch ñeàu bao ĐÁNH GIÁ goàm 03 giai ñoaïn cô baûn. Phaân tích chính saùch 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 145 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Quy trình chính saùch tài nguyên laø moät quaù trình naêng ñoäng vôùi moät möùc ñoä truøng laép ñaùng keå giöõa ba giai ñoaïn: hoaïch ñònh; thöïc thi; và ñaùnh giaù. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Hoaïch ñònh chính saùch coâng (Public policy making) laø moät giai ñoaïn bao goàm vieäc nghieân cöùu ñeà xuaát ra moät chính saùch vaø ban haønh chính saùch ñoù. Trong giai ñoaïn hoaïch ñònh chính saùch, caùc chính saùch ñöôïc nghieân cöùu ñeà xuaát ñeå nhaø nöôùc pheâ chuaån vaø ban haønh coâng khai. Developing env.man. strategy (Xay dung chien luoc).docx 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 148

38 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Vieäc nghieân cöùu ñeà xuaát chính saùch coâng do caùc nhaø hoaïch ñònh AÙp duïng coâng ngheä môùi chính saùch, caùc cô quan nhaø nöôùc, caùc toå chöùc ñoaøn theå ñöôïc nhaø nöôùc uyû quyeàn thöïc hieän. Thay ñoåi söï ñieàu tieát cuûa nhaø nöôùc AÙp löïc quoác teá Quùa trình ñeà xuaát chính saùch bao goàm vieäc xaùc ñònh vaán ñeà caàn ra chính saùch, xaùc ñònh muïc tieâu maø chính saùch caàn ñaït ñöôïc vaø xaùc ñònh caùc giaûi phaùp caàn thieát ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñoù. Treân cô sôû löïa choïn caùc phöông aùn chính saùch, cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn pheâ chuaån moät phöông aùn toái öu nhaát vaø ban haønh thaønh moät chính saùch coâng ñeâ ñöa vaøo thöïc hieän. Söï khoâng haøi loøng cuûa coâng chuùng Thay ñoåi trong hieán phaùp Moái quan taâm môùi cuûa xaõ hoäi 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 149 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caùc caên cöù chuû yeáu ñeå hoaïch ñònh chính saùch moâi tröôøng. Caên cöù chính trò: Baát kyø moät chính saùch naøo, keå caû chính saùch moâi tröôøng, cuûa nhaø nöôùc ñều mang tính chính trò, coù nghóa laø noù caên cöù vaøo ñöôøng loái chính trò vaø tö töôûng chæ ñaïo cuûa Ñảng caàm quyeàn, phuïc vuï ñöôøng loái vaø tö töôûng ñoù. Chính saùch laø coâng cuï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc, höôùng vaøo nhöõng muïc tieâu cuûa nhaø nöôùc maø nhöõng muïc tieâu naøy luoân theå hieän baûn chaát vaø phöông höôùng cuûa Ñaûng caàm quyeàn. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caên cöù phaùp luaät: Trong moãi quoác gia ñều tồn taïi moät chuaån möïc chung baét buoäc moïi ngöôøi phaûi tuaân thuû. Nhöõng chuaån möïc chung ñoù ñöôïc cô quan quyeàn löïc toái cao cuûa nhaø nöôùc thoâng qua vaø ban haønh döôùi hình thöùc vaên baûn phaùp luaät. Heä thoáng phaùp luaät taïo neân nhöõng khuoân khoå phaùp lyù quy ñònh vaø ñieàu chænh taát caû caùc quan heä xaõ hoäi. Caùc chiùnh saùch coâng bao goàm caû caùc chính saùch moâi tröôøng do nhaø nöôùc ban haønh, vì vaäy, cuõng phaûi caên cöùu vaøo heä thoáng phaùp luaät hieän haønh. Baûn thaân caùc theå cheá phaùp luaät khoâng gaây ra haønh ñoäng, chuùng taùc ñoäng ñeán chính saùch baèng caùch ñònh hình söï theå hieän cuûa vaán ñeà vaø caùc giaûi phaùp cuï theå baèng caùch quy ñònh khuoân khoå löïa choïn caùc giaûi phaùp cuõng nhö caùc phöông phaùp ñeå thöïc hieän caùc giaûi phaùp ñoù. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 152

39 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG - Caùc theå cheá phaùp luaät cung caáp cho caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch nhöõng quy taéc haønh ñoäng, tieâu chuaån xaây döïng chính saùch, nhöõng raøng buoäc vaø khuoân khoå ñoái vôùi chính saùch. Noùi moät caùch cuï theå: caùc chính saùch khoâng ñöôïc traùi vôùi nhöõng quy luaät hieän haønh. Do ñoù, khi hoïach ñònh moät chính saùch, caàn naém ñöôïc taát caû caùc quy ñònh phaùp luaät ñang ñieàu tieát lónh vöïc lieân quan ñeán chính saùch ñoù QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG - Ñoàng thôøi, chính saùch laïi laø nguoàn taïo ra nhöõng theå cheá phaùp luaät môùi. Thoâng thöôøng, sau khi nhaø nöôùc ban haønh moät chính saùch, ñeå thöïc thi chính saùch ñoù trong cuoäc soáng, nhaø nöôùc phaûi theå cheá hoaù chính saùch ñoù thaønh caùc quy phaïm phaùp luaät vöøa khuyeán khích, vöøa cöôõng cheá ñoái vôùi vieäc thi haønh chính saùch ñoù. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 153 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caên cöù kinh teá: Moãi chính saùch ñeà ra phaûi döïa vaøo hoaøn caûnh kinh teá cuï theå, chuùng khoâng theå vöôït quaù ñieàu kieän kinh teá vaø nguoàn löïc hieän coù. Ôû taàm vó moâ, nhöõng ñieàu kieän kinh teá ñoù laø trình ñoä phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, möùc ñoä taêng tröôûng kinh teá, söï phaùt trieån vaø nhu caàu phaùt trieån cuûa lónh vöïc kinh teá maø chính saùch ñoù taùc ñoäng ñeán QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caên cöù xaõ hoäi: Vieäc ñeà ra moät chính saùch phaûi xuaát phaùt töø nhöõng caên cöù xaõ hoäi, ñoù laø: möùc soáng cuûa daân cö, tình traïng coâng aên vieäc laøm, coâng baèng xaõ hoäi, trình ñoä daân trí Neáu caùc caên cöù xaõ hoäi ôû möùc tieán boä thì vieäc ñeà ra caùc giaûi phaùp cuûa moät chính saùch coâng coù theå döïa vaøo yù thöùc töï giaùc cuûa nhaân daân, ñöôïc söï uûng hoä cuûa nhieàu ngöôøi, ít bò caùc yeáu tooù xaõ hoäi tieâu cöïc caûn trôû. Ví duï, ñeå ñöa ra chính saùch coå phaàn hoaù, beân caïnh nhöõng yeáu toá kinh teá, phaûi tính ñeán ñieàu kieän xaõ hoäi nhö thu nhập cuûa daân cö coøn thaáp khoâng coù khaû naêng mua coå phieáu, tình traïng tieâu cöïc trong quaûn lyù ôû nhieàu doanh nghieäp coøn phoå bieân neân nhaân daân chöa tin töôûng boû tieàn mua coå phieáu. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 155 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 156

40 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Caên cöù khoa hoïc Coâng ngheä: Vai troø cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä (Trong tröôøng hôïp naøy bao goàm caû khoa hoïc töï nhieân vaø khoa hoïc xaõ hoäi) raát lôùn, noù coù theå laøm thu heïp khoaûng caùch cuûa caùc nöôùc giaøu vaø ngheøo trong khoaûng thôøi gian ngaén neáu bieát taän duïng hoaëc khoaûng caùch ñoù caøng ngaøy caøng lôùn neáu khoâng taän duïng ñöôïc. Vì vaäy, moïi chính saùch ñeàu phaûi tieáp thu vaø taän duïng caùc thaønh töï cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä, chính nhöõng yeáu toá khoa hoïc vaø coâng ngheä taùc ñoäng raát lôùn ñeán söï thaønh coâng cuûa moät chính saùch QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Boái caûnh quoác teá: Boái caûnh quoác teá trong giai ñoaïn naøy laø söï suy thoaùi cuûa chuû nghóa xaõ hoäi maëc daàu vaãn coù cô hoäi phuïc hoài vaø phaùt trieån vaø xu höôùng toaøn caàu hoaù, toaøn caàu hoaù chöùa ñöïng nhieàu öu ñieåm nhöng vaãn tieàm aån nhieàu yeáu toá tieâu cöïc. Toaøn caàu hoaù ñang trôû thaønh moät ñoäng löïc thuùc ñaåy söï töông taùc cuûa moäi quoác gia trong nhieàu lónh vöïc. Do ñoù, toaøn caàu hoaù daãn ñeán söï thay ñoåi caùc chính saùch lieân quoác gia cuõng nhö chính saùch cuûa töøng quoác gia nhaèm taêng tính hieäu quaû kinh teá thoâng qua vieäc hoäi nhaäp kinh teá vaø nôùi loûng söï kieåm soaùt caùc thò tröôøng quoác gia. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 157 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Giai ñoaïn thöïc thi chính saùch thöôøng ñöôïc baét ñaàu tröôùc khi chính saùch ñöôïc thieát laäp vöõng chaéc, vaø giai ñoaïn ñaùnh giaù thöôøng ñaãn ñeán nhöõng thay ñoåi trong chính saùch QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Phaân tích /đánh giá chính saùch laø moät trình bao truøm toaøn boä quy trình chính saùch. Treân thöïc teá caùc chính saùch coâng thöôøng ít khi baát di baát dòch, chuùng luoân ñöôïc söûa ñoåi cho thích öùng vôùi nhöõng ñieàu kieän môùi /21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 160

41 QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Veà thöïc chaát khoù coù theå moâ taû quy trình chính saùch moät caùch ñôn giaûn vaø roõ raøng vì noù vöøa coù tính lieân tuïc vöøa coù tính bieán ñoäng. Quy trình chính saùch lieân tuïc vì caùc chính saùch cuûa Chính phuû thöôøng baét nguoàn töø nhöõng yù ñoà hay quyeát ñònh ñaõ toàn taïi trong quaù khöù chöù khoâng phaûi baét nguoàn töø choã khoâng coù gì QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG Ñoàng thôøi, chính saùch khoâng chaám döùt ñoät ngoät, noù luoân luoân laø tieàn ñeà cho nhöõng yù töôûng môùi hoaëc chính saùch môùi trong töông lai. Ñieàu naøy coù nghóa laø khoù coù theå tìm ñöôïc söï khôûi ñaàu cuõng nhö keát thuùc cuûa haàu heát caùc chính saùch. 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy 161 1/21/2015 Tiến sĩ: Nguyen Vinh Quy CÔNG CỤ CHÍNH SÁCH TÀI NGUYÊN Các công cụ chính sách quản lý tài nguyên môi trường bao gồm: a) Công cụ khuyến khích, động viên/moral suasion: khuyến khích động viên bằng nói chuyện, công khai hóa và áp lực xã hội). b) Kiểm tra giám sát trực tiếp/direct control: luật, quy định,.. c) Phương pháp điều tiết thị trường/market processes: điều tiết giá cả, đánh thuế các loại, trợ giá, giấy phép, ký quỹ,.. d) Đầu tư của chính quyền/government investems: đầu tư trong nghiên cứu, giáo dục, QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC Trong thực tiễn, quy trình thực hiện/áp dụng triệt để một chiến lược bao gồm 03 thành phần: 1) Phân tích chiến lược; 2) Lựa chọn chiến lược; và 3)Thực hiện chiến lược Chien luoc nuoc sạch NT.RTF

42 5.7. QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC Phân tích chiến lược/strategic Analysis là thực hiện phân tích mặt mạnh về vị thế của doanh nghiệp và nắm rõ những yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến vị thế của đơn vị. Quá trình phân tích chiến lược có thể sử dụng các công cụ như: - PEST Analysis; - Scenario Planning; - Five Forces Analysis; 5.7. QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC - Market Segmentation; - Directional Policy Matrix; - Competitor Analysis; - Critical Success Factor Analysis; - SWOT Analysis Strategic Choice QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC 5.7. QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC PEST Analysis - a technique for understanding the "environment" in which a business operates Scenario Planning - a technique that builds various plausible views of possible futures for a business Five Forces Analysis - a technique for identifying the forces which affect the level of competition in an industry Market Segmentation - a technique which seeks to identify similarities and differences between groups of customers or users Directional Policy Matrix - a technique which summarizes the competitive strength of a businesses operations in specific markets Competitor Analysis - a wide range of techniques and analysis that seeks to summarize a businesses' overall competitive position Critical Success Factor Analysis - a technique to identify those areas in which a business must outperform the competition in order to succeed SWOT Analysis - a useful summary technique for summarizing the key issues arising from an assessment of a businesses "internal" position and "external" environmental influences. PEST analysis stands for "Political, Economic, Social, and Technological analysis" and describes a framework of macro-environmental factors used in the environmental scanning component of strategic management. Some analysts added Legal and rearranged the mnemonic to SLEPT; [1] inserting Environmental factors expanded it to PESTEL or PESTLE, which is popular in the United Kingdom. [2] The model has recently been further extended to STEEPLE and STEEPLED, adding Ethics and demographic factors. It is a part of the external analysis when conducting a strategic analysis or doing market research, and gives an overview of the different macroenvironmental factors that the company has to take into consideration. It is a useful strategic tool for understanding market growth or decline, business position, potential and direction for operations. The growing importance of environmental or ecological factors in the first decade of the 21st century have given rise to green business and encouraged widespread use of an updated version of the PEST framework. STEER analysis systematically considers Socio-cultural, Technological, Economic, Ecological, and Regulatory factors

43 5.7. QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC 5.7. QUY TRÌNH ÁP DỤNG CHIẾN LƯỢC Lưa chọn chiến lược/strategy choice là quá trình tìm hiểu bản chất của các nguyện vọng/mong đợi của các cổ đông, xác định các giải pháp chiến lược và đánh giá & chọn lựa các giải pháp chiến lược. Thực hiện chiến lược/strategy Implementation đây là phần khó khăn nhất của chiến lược. Sau khi chiến lược đã được lựa chọn, công việc tiếp theo là biến những ý đồ của chiến lược thành các hoạt động cụ thể của tổ chức/doanh nghiệp QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Quy trình hoạch định chính sách, VN có một không hai GS. KENICHI OHNO Hầu hết chính sách được xây dựng với sự can dự hạn chế của DN. DN chỉ được phép có ý kiến sau hoặc khi có vấn đề phát sinh. Chính sách được xây dựng trên cơ sở các phân tích và mục tiêu không thực tế, không được giới DN ủng hộ. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Các chính sách không có sự phối hợp giữa các Bộ, chỉ là bản liệt kê các chính sách mà thiếu kế hoạch hành động cụ thể. Mỗi Bộ ngành có nhiều kế hoạch nhưng lại không xác định được lĩnh vực ưu tiên. VN có quá nhiều chiến lược ngành. Mỗi chiến lược chỉ do vài người làm, trong thời gian ngắn, với chất lượng không cao. Chính phủ lựa chọn ưu tiên và quyết định kế hoạch

44 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI i. Ở bất kì chính sách nào, việc xây dựng đều quá phân tán, và có quá nhiều sự chồng lấn. Ví dụ, nếu muốn xử lý vấn đề môi trường liên quan đến ôtô, bạn cần gặp đại diện Bộ Công thương, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Tài nguyên môi trường và biển, Bộ Khoa học - Công nghệ, lực lượng cảnh sát giao thông... và không một cơ quan nào chịu trách nhiệm chủ đạo trong việc này. Các chính sách khác cũng tương tự. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI ii. Có quá nhiều trách nhiệm cấp bộ chồng lấn lên nhau. Trong đó, định hướng lớn, không cơ quan nào ra quyết định. iii. Chính phủ VN hiện làm quá nhiều. Cán bộ nhà nước phải xây dựng quá nhiều kế hoạch, chiến lược với nguồn lực hạn chế cả về tài chính và nhân lực QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Ở Thái Lan, Chính phủ không đưa ra chiến lược ngành. Đại diện DN là người đưa ra chiến lược, và Chính phủ chỉ có nhiệm vụ nhận và chấp thuận những kiến nghị đó. Đây là cách làm tích cực, thúc đẩy khu vực tư nhận tự xác định mục tiêu và kế hoạch hành động. Ở khía cạnh đó, VN còn phải đi một chặng đường dài để học tập. Cộng đồng DN cũng chưa thực sự chủ động tham gia vào quy trình hoạch định chính sách vì họ không được chào mời tham gia với Chính phủ trong việc này. "Sau 20 năm Đổi mới, Chính phủ VN không thay đổi về mặt cơ học (physically). Năng lực vẫn như cũ với những con người cũ tiếp tục làm việc, do đó, tiến trình thay đổi chậm hơn các nước". "Chính phủ VN hiện làm quá nhiều. Cán bộ nhà nước phải xây dựng quá nhiều kế hoạch, chiến lược với nguồn lực hạn chế cả về tài chính và nhân lực"

45 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI VN nên bắt đầu một quy trình hoạch định chính sách mới, với sự tham gia cả tất cả các bên liên quan, bao gồm: Chính phủ, DN, người tiêu dùng, người nước ngoài, các nhà tài trợ, các nhà khoa học, chuyên gia. Đôi khi, các DN hoặc các nhà khoa học có thể vạch ra một chiến lược trình Chính phủ. Chính sách không đơn thuần chỉ là một văn bản hành chính của Nhà nước. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Trong xây dựng chiến lược ngành, Chính phủ cần xây dựng cơ chế cho phép khu vực DN tự quyết định nội dung chiến lược ngành mình thay vì để Chính phủ quyết định như hiện nay. Chính phủ cần lắng nghe cộng đồng DN thường xuyên, nắm rõ điều gì các DN cần, muốn và hoạch định giúp các DN. Đó là điều Bộ Ngoại thương và Công nghiệp Nhật Bản làm trước đây. Họ đối thoại với DN liên tục, do đó, hiểu mong muốn của DN, và Chính phủ có thể hoạch định QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Ở VN, Chính phủ không biết các DN thực sự muốn gì. Do đó, bước đi đầu tiên là xây dựng một kênh cho phép các DN và Chính phủ đối thoại thường xuyên Khâu quan trọng trong hoạch định chính sách là joint writing. Sau 3-5 năm, cần tiến hành rà soát lại kế hoạch để có sự điều chỉnh thích hợp khi hoàn cảnh thay đổi. Tất cả các nước đều thực hiện theo quy trình đó. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI DN? Cần xây dựng một kênh như thế nào để lắng nghe ý kiến Ở cấp cao, cần xây dựng Diễn đàn DN đối thoại với Thủ tướng, trong đó, các giám đốc điều hành của các DN lớn trong và ngoài nước có thể trao đổi trực tiếp với Thủ tướng về những vấn đề lớn. Đồng thời, họ có thể gửi thư trực tiếp lên Thủ tướng

46 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Đối với cấp thấp và cấp trung, cần có tổ công tác về tham vấn, nơi DN và Chính phủ và chuyên gia đối thoại cụ thể các vấn đề để hoạch định chính sách. Cần có rất nhiều nhóm như vậy và các nhóm này thảo luận nhằm xây dựng luật hoặc chiến lược ngành. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Sau khi gặp lần, thảo luận nhiều vấn đề, tôi nghĩ, Chính phủ hiểu các DN muốn gì và các DN biết Chính phủ định làm gì. Và lúc đó, ai chắp bút viết bản chính sách không còn quan trọng QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Vào thời điểm này, Chính phủ VN không đối thoại nhiều với các DN. Tại Nhật, đại diện các Bộ có thể gọi điện trực tiếp tới bất kì DN nào và đề nghị hợp tác hoặc cung cấp thông tin. Bộ Công thương VN không hề liên hệ trực tiếp với DN để trao đổi thông tin. Tại sao các bạn không thử áp dụng mô hình này? Chính phủ không chỉ nói với một DN mà với nhiều DN, và thậm chí sẽ tốt hơn nếu Chính phủ trao đổi với DN thông qua Hiệp hội ngành nghề như Hiệp hội dệt may, thủy sản QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Bản thân các Hiệp hội của VN chưa đủ mạnh để thể hiện tiếng nói đại diện cho cộng đồng DN? Chính phủ trao trọng trách, tin tưởng Hiệp hội và ngược lại, các DN sẽ sẵn lòng sử dụng kênh của Hiệp hội để phản ánh quan điểm, chủ động tìm đến Hiệp hội

47 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Ban đầu, Chính phủ nên hỗ trợ các Hiệp hội. Khi các Hiệp hội đủ mạnh, khu vực tư nhân có thể tự mình lên tiếng. Ở VN cũng có những Hiệp hội ngành nghề hoạt động tốt, như Hiệp hội thépvn. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Chính phủ nên sử dụng các Hiệp hội trong quá trình hoạch định chính sách, thu thập ý kiến của các ngành nghề thông qua Hiệp hội như một kênh quan trọng. Chính phủ trao trọng trách, tin tưởng Hiệp hội và ngược lại, các DN sẽ sẵn lòng sử dụng kênh của Hiệp hội để phản ánh quan điểm, chủ động tìm đến Hiệp hội QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Cần nhóm kĩ trị trẻ, năng động và được trao trọng trách Trong bài phát biểu tại Hội thảo về Chiến lược CNH của VN đến 2020, ông đã nói về việc thành lập một nhóm các nhà kĩ trị trực tiếp trực thuộc Thủ tướng. Vậy vai trò cụ thể của nhóm kỹ trị này như thế nào, thưa ông? 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Tại các nước Đông Á thành công, Chính phủ đều xây dựng hệ thống như vậy. Nhật Bản có một cơ quan lập chính sách trước chiến tranh. Sau chiến tranh, Bộ Thương mại quốc tế và Công nghiệp trở thành một siêu bộ, đưa ra các chính sách công nghiệp, thương mại, tài chính, môi trường, công nghệ... Đó là một nhóm lập kế hoạch và triển khai mạnh. Hàn Quốc có một cơ quan phụ trách chính sách kinh tế với đội ngũ cán bộ giỏi, và họ đưa ra rất nhiều chính sách (tiền thân của Bộ Ngoại giao và Kinh tế ngày nay)

48 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore đều áp dụng mô hình này, tại sao VN lại không? VN nên xây dựng nhóm kĩ trị chịu trách nhiệm trực tiếp với Thủ tướng, được tuyển chọn từ các chuyên viên, công chức trẻ, có trình độ, từ các Bộ ngành để tham gia, lồng ghép ý tưởng. Nhóm này sẽ chịu trách nhiệm xây dựng chính sách cho toàn Chính phủ, thường xuyên có tương tác hai chiều với Thủ tướng và các Bộ, cơ quan thực thi chính sách. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI VN là đất nước có một không hai khi vẫn phát triển nhanh dù không có một thể chế như vậy. Bản thân Chính phủ Trung Quốc có mối liên hệ chặt với các viện và có nhiều người tư vấn chính sách, trong khi VN có rất ít nhà tư vấn chính sách QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Nhóm này khác gì với nhóm tư vấn của Thủ tướng Chính phủ trước đây? VN đã từng có nhóm tư vấn cho Thủ tướng nhưng tôi không nghĩ nhóm này làm chức năng của một nhóm kỹ trị trẻ. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Trực tiếp dưới quyền Thủ tướng nhưng theo tôi, nhóm này hoạt động chưa thực sự hiệu quả. Các bạn cần xây dựng lại một nhóm kiểu như vậy nhưng cần những người trẻ và năng động hơn và được trao nhiều trách nhiệm hơn. Điều này hoàn toàn khả thi. VN phải lựa chọn được những người thực sự tốt, trao trách nhiệm cho họ và tôi tin họ sẽ làm tốt

49 1/21/2015 QUY TRÌNH LậP CHÍNH SÁCH THEO Đề XUấT CủA GS. KENICHI OHNO. 4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG LuẬT & CHÍNH SÁCH Ở ViỆT NAM VÀ THẾ GiỚI Tôi không nghĩ là các bạn cần người nước ngoài trong nhóm này mặc dù tư vấn nước ngoài trong một số trường hợp có thể hữu ích. Tất cả những tham vấn bên ngoài như từ WB, IMF, ADB... nên làm việc trực tiếp với nhóm kĩ trị này thay vì làm việc với nhiều bộ khác nhau. Đó là cách thức Chính phủ trao trọng trách, tin tưởng Hiệp hội và ngược lại, các DN sẽ sẵn lòng sử thường thấy ở Đông Á. 21/01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy dụng kênh của Hiệp hội để phản ánh quan điểm, chủ động tìm đến Hiệp hội 193 SƠ ĐỒ QUY TRÌNH XÂY DỰNG LUẬT CỦA QUỐC HỘI (từ khi lập Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh đến khi được thông qua) 21/01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy /01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy 194 SƠ ĐỒ QUY TRÌNH XÂY DỰNG LUẬT CỦA QUỐC HỘI (từ khi lập Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh đến khi được thông qua) 21/01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy 196

50 1/21/2015 SƠ ĐỒ QUY TRÌNH XÂY DỰNG LUẬT CỦA QUỐC HỘI (từ khi lập Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh đến khi được thông qua) SƠ ĐỒ QUY TRÌNH XÂY DỰNG LUẬT CỦA QUỐC HỘI (từ khi lập Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh đến khi được thông qua) Nguồn: Ban Công tác UBTVQH 21/01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy 197 THẢO LuẬN NHÓM 21/01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy /01/2015 Tiến sĩ: Nguyễn Vinh Quy 198